Τετάρτη 29 Δεκεμβρίου 2010

«Ολοένα και περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι η δίαιτα αποτελεί μια εξαιρετικά στρεσογόνο δραστηριότητα», λέει ο ψυχολόγος δρ Μάϊκ Γκρην, από το Πανεπιστήμιο Άστον, στο Μπέρμιγχαμ. «Έχουμε διαπιστώσει ότι τα επίπεδα των ορμονών του στρες είναι αυξημένα σε όσους κάνουν δίαιτα, γι' αυτό και συνιστούμε πλέον να συνδυάζεται κάθε πρόγραμμα αδυνατίσματος με ψυχολογική υποστήριξη».
Αν, συνεπώς, θέλετε να αδυνατίσει το σώμα σας, πρέπει να επιστρατεύσετε και το μυαλό σας. Να πως.

1. Θέστε συγκεκριμένους στόχους.
Οι στόχοι είναι το κλειδί για να αλλάξετε συμπεριφορά. Οι ειδικοί λένε ότι είναι σχεδόν αδύνατον να επιμείνει κανείς σε κάτι, εάν δεν ξέρει γιατί το κάνει και πως θα αλλάξει την ζωή του. Καθήστε, λοιπόν, κάτω και γράψτε τους στόχους σας έχοντας κατά νου ότι πρέπει να είναι ρεαλιστικοί (λ.χ. να χάνετε το πολύ 1 κιλό την εβδομάδα) και συγκεκριμένοι (θέστε, λ.χ., ένα χρονικό όριο). Και μην ξεχνάτε ότι πρέπει εξ αρχής να «μπει» το μυαλό σας και στην λογική της άσκησης, διότι η συστηματική γυμναστική συμβάλλει στην ρύθμιση της όρεξης.

2. Καταγράψτε τα πλεονεκτήματα.
Το αδυνάτισμα παρέχει πολλά οφέλη στην ψυχή και στο σώμα. Σκεφθείτε τι θα κερδίσετε αδυνατίζοντας και κάνετε έναν κατάλογο, ώστε να τον διαβάζετε στις δύσκολες ώρες, συνιστά η διαιτολόγος Νίνα Πάντεφουτ.

3. Αναλύστε την διατροφή σας. Να κρατήσετε ένα ημερολόγιο διατροφής για τουλάχιστον μία εβδομάδα, καταγράφοντας οτιδήποτε τρώτε και υπό ποιες συνθήκες το τρώτε. Αναλύοντας εν συνεχεία το ημερολόγιο, θα ανακαλύψετε πολλά για τις διατροφικές συνήθειές σας, αλλά και για τις αιτίες της πολυφαγίας σας.
«Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν στο φαγητό παρηγοριά, ενώ άλλοι τρώνε γιατί δεν έχουν κάτι καλύτερο να κάνουν», λέει ο διαιτολόγος Μάρτιν Νταίηβις.
«Αν ένας άνθρωπος δεν ξέρει γιατί τρώει πολύ, δεν μπορεί να σταματήσει να το κάνει». Αναρωτηθείτε, λοιπόν, τι άλλο (εκτός από την πείνα) σας ωθεί στο φαγητό. Φταίει η ανία; Μήπως σας είναι συνήθεια; Τρώτε επειδή τρώνε οι άλλοι; Το ημερολόγιό σας λογικά θα σας δώσει μια καλή ιδέα.

4. Αντιμετωπίστε την αιτία του προβλήματος.
Μόλις βρείτε την απάντηση στο γιατί τρώτε, πρέπει να βρείτε τρόπους να την αντιμετωπίσετε. Αν, λ.χ., τρώτε όταν είστε λυπημένοι, αναζητήστε κάτι άλλο που θα σας φτιάξει την διάθεση. Κι αν τρώτε για παρηγοριά, παρηγορηθείτε με άλλον τρόπο. Απαραίτητο είναι ακόμα να ρωτάτε τον εαυτό σας κάθε φορά που απλώνετε το χέρι σε ένα φαγητό, αν το θέλετε επειδή πεινάτε ή από άλλους λόγους.

5. Να σκέφτεσθε θετικά. Όσοι κάνουν δίαιτα και αποτυγχάνουν, συνηθίζουν να μιλούν και να αναλύουν την αποτυχία τους. Οι αρνητικές σκέψεις, όμως, υπονομεύουν την προσπάθειά σας περισσότερο απ' όσο φαντάζεστε, διότι σας κάνουν να πιστεύετε - έστω και υποσυνείδητα - ότι δεν έχετε δυνατή θέληση, ότι είστε εθισμένοι στα παχυντικά φαγητά και ότι θα αποτύχετε.
Προσπαθήστε, λοιπόν, να σκέπτεστε θετικά, εστιάζοντας την προσοχή σας σε ό,τι πραγματικά θέλετε και όχι σε ό,τι απεύχεστε. Αντί, λ.χ., να σκέπτεστε «δεν θέλω να είμαι υπέρβαρος» να λέτε «θέλω να είμαι αδύνατος, γεμάτος ενέργεια και σε καλή φυσική κατάσταση».

6. Εκπαιδεύστε το υποσυνείδητό σας. Δεν αρκεί να σκέφτεται κανείς θετικά, πρέπει να το πιστέψει και το υποσυνείδητό του. Όπως εξηγεί ο κ. Νταίηβις, «οι ιδέες, οι σκέψεις και οι οδηγίες που "αποθηκεύονται" στο υποσυνείδητό μας, μετατρέπονται σε γεγονότα, τα οποία το υποσυνείδητο αποδέχεται ως την απόλυτη αλήθεια.
Αν, λοιπόν, έχει προγραμματιστεί με τις λάθος πληροφορίες (λ.χ. «είμαι σίγουρος ότι θα αποτύχω), θα υπονομεύει την προσπάθεια αδυνατίσματος. Γι' αυτό είναι απαραίτητο να λέτε πολλές φορές, δυνατά στον εαυτό σας «αδυνατίζω, αποκτώ καλύτερη φυσική κατάσταση και το σώμα μου αλλάζει», ώστε να το πιστέψει και το υποσυνείδητό σας.

7. Ονειροπολήστε.
Οι ειδικοί λένε πως το μυαλό δεν αναγνωρίζει εύκολα τι είναι αληθινό και τι φανταστικό, γεγονός που μπορεί να αποτελέσει σημαντικό βοήθημα στο αδυνάτισμα. «Δείτε» λοιπόν με τα μάτια της φαντασίας σας τον εαυτό σας αδύνατο, ονειροπολήστε για τα καινούργια ρούχα που θα αγοράσετε ή τις νέες δραστηριότητες που θα κάνετε, φανταστείτε τις αντιδράσεις των άλλων μπροστά στην νέα σας εμφάνιση και θα γεμίσετε θετικές σκέψεις και πίστη πως θα τα καταφέρετε.
Η ονειροπόληση μπορεί επίσης να κάνει πιο αποτελεσματική την άσκηση, αφού μελέτες έχουν δείξει πως όσοι φαντάζονται τους μυς τους να γυμνάζονται την ώρα της άσκησης, προπονούνται πιο αποτελεσματικά.

8. Συγκεντρωθείτε.
Να αποφεύγετε τις αποσπάσεις όταν τρώτε και να συγκεντρώνεστε στο πιάτο και στο σώμα σας, ώστε και το φαγητό να απολαμβάνετε και το σώμα σας να μάθετε σταδιακά να «ακούτε». Έτσι, θα καταφέρετε να τρώτε όταν πεινάτε και να σταματάτε όταν χορταίνετε.

9. Να είστε έτοιμοι.
Από το ημερολόγιό σας θα ξέρετε ποιες συνθήκες είναι για εσάς δύσκολες και σας ωθούν στο τσιμπολόγημα ή την πολυφαγία. Ετοιμασθείτε γι' αυτές έχοντας πάντα μαζί σας ένα μπουκάλι νερό και υγιεινά σνακ, όπως τα φρούτα, λίγα καρύδια και σταφίδες. Φροντίστε επίσης πριν από τις εξόδους σας να τρώτε κάτι υγιεινό και φανταστείτε τον εαυτό σας να γυρνάει την πλάτη στους παχυντικούς πειρασμούς.

10. Να είστε επιεικείς, αλλά με αυτοέλεγχο.
Αν κάποιος έχει γιορτή και φάτε ένα γλυκό, δεν σημαίνει ότι έχετε χαλάσει την δίαιτά σας. Όλοι δικαιούνται να κερνάνε κάτι τον εαυτό τους. Το μυστικό είναι να σταματήσετε στο ένα γλυκό και αν πειρασμοί είναι πολλοί και συχνοί να μάθετε να επιλέγετε συνειδητά αν και πότε θα υποκύπτετε σε αυτούς.

ΠΗΓΗ ΤΑ ΝΕΑ, Ένθετο Υγεία

10 «τρικ» που μπορεί να σας βοηθήσουν

Τα πιό κάτω μικρά μυστικά μπορεί να σας βοηθήσουν να κάνετε επιτυχημένη τη δίαιτά σας.

1 Τρώτε περισσότερες φορές μέσα στην ημέρα και μειώστε, όσο πιο πολύ μπορείτε, τις ποσότητες. Η αίσθηση ότι σε 2-3 ώρες θα φάτε και πάλι, έστω δυο- τρεις μπουκιές, θα σας κάνει να μην προσπαθείτε να χορτάσετε... προκαταβολικά, φοβούμενοι ότι δεν θα αντέξετε μέχρι το επόμενο γεύμα.

2 Εντοπίστε τις 2-3 μεγαλύτερες αδυναμίες σας, δηλαδή τις παχυντικές τροφές που συνηθίζετε να τρώτε περισσότερο και σε ανεξέλεγκτες ποσότητες, και αν δεν μπορείτε να τις βγάλετε εντελώς από την καθημερινότητά σας, αντικαταστήστε τις με κάποια υποκατάστατα. Για παράδειγμα, αν καταναλώνετε πολλή φέτα, βάλτε στη θέση της ανθότυρο. Αν πίνετε πολλή μπίρα, προσπαθήστε να καλύψετε την ανάγκη σας για αλκοόλ με λευκό κρασί ή τσίπουρο.

3 Κάντε μια λίστα με τροφές- κυρίως σνακ- που δεν παχαίνουν (ή παχαίνουν πολύ λιγότερο από τις άλλες) αλλά σας αρέσουν κιόλας. Για παράδειγμα, στήθος βραστής ή ψητής γαλοπούλας σε φέτες, κριθαρένια παξιμαδάκια, καρότα ή ένα φρούτο. Στις «δύσκολες» στιγμές διαλέξτε κάποια από αυτές και σβήστε την πείνα σας. Μην αφήνετε ποτέ τον εαυτό σας να πεινάσει πολύ, αλλά ούτε και να χορτάσει πολύ.

4 Δοκιμάστε καινούργιες, διαφορετικές συνταγές για κάποια από τα φαγητά που σας αρέσουν. Για παράδειγμα, αν λατρεύετε τις μακαρονάδες, μη στερηθείτε εντελώς τα μακαρόνια, αλλά φάτε τα χωρίς «αμαρτωλές» σάλτσες, με λίγο τριμμένο τυρί ή μια απλή σάλτσα με βάση τη φρέσκια ντομάτα. Μαγειρέψτε τα λαδερά σας με ελάχιστο λάδι και προσθέστε στο πιάτο σας λίγο ωμό ελαιόλαδο. Ζυμώστε τα μπιφτέκια σας χωρίς ψωμί, με λίγη ντομάτα.

5 Πίνετε άφθονο νερό. Πέρα από το γεγονός ότι βοηθάει στην αποτοξίνωση του οργανισμού - όπως λένε οι ειδικοί - σας δίνει την αίσθηση του κορεσμού.

6 Αλλάξτε, αν μπορείτε, κάποιες φαινομενικά αθώες μικρές καθημερινές συνήθειές σας. Δοκιμάστε, για παράδειγμα, να συνηθίσετε να πίνετε τον καφέ σας σκέτο. Αν μέχρι σήμερα βάζατε 2-3 κουταλιές ζάχαρη και πίνατε 2-3 καφέδες την ημέρα, θα γλιτώσετε πολλές «τζάμπα» θερμίδες.

7 Σηκωθείτε από το τραπέζι λίγο πριν βεβαιωθείτε ότι χορτάσατε. Σε λίγα λεπτά θα καταλάβετε ότι πράγματι δεν πεινούσατε άλλο.

8 Κόψτε ή περιορίστε το αλάτι. Δοκιμάστε το πιπέρι ή κάποια άλλα μπαχαρικά ή μυρωδικά, ανάλογα με το φαγητό.

9 Βρείτε ενδιαφέροντα που θα γεμίσουν κάποιες ώρες αμηχανίας. Γιατί αυτές είναι οι πιο «επικίνδυνες» ώρες.

10 Μη διστάζετε να επιβραβεύετε τον εαυτό σας τρώγοντας πού και πού κάτι που σας έλειψε πολύ. Τον πρώτο καιρό μια- δυο φορές τον μήνα και στη συνέχεια πιο συχνά. Θα σας βοηθήσει να συνειδητοποιήσετε ότι δεν είστε ισόβια καταδικασμένος σε οποιαδήποτε στέρηση.

ΠΗΓΗ : ΤΑ ΝΕΑ, Ένθετο Υγεία

Το φαγητό εκτός σπιτιού

Το φαγητό εκτός σπιτιού μπορεί να αποδειχθεί αληθινός πονοκέφαλος για όσους προσέχουν τη σιλουέτα τους, αφού αναλόγως με την περίσταση βρίσκονται μπροστά σε πλήθος εδεσμάτων και πιάτων, που μπορεί να τους φορτώσουν με ένα ή δύο περιττά κιλά εν μια νυκτί.
Όπως αναφέρει η εφημερίδα «Τάιμς» του Λονδίνου, το κλειδί είναι να υποκύψει κανείς έξυπνα στους πειρασμούς που θα βρεθούν στον δρόμο του. Παρ΄ ότι τα τρόφιμα που μπορεί κάποιος να επιλέξει σε κάθε είδους κοινωνική συνεστίαση παραδοσιακά- δεν θεωρούνται φαγητά διαίτης, υπάρχουν ορισμένες επιλογές που είναι καλύτερες από άλλες και οι οποίες σημαίνουν ότι δεν είναι υποχρεωτικό να μείνει κανείς θεονήστικος.

Oι συμβουλές των «Τάιμς» μπορεί να σας βοηθήσουν να απολαύσετε τις εξόδους σας, δίχως να βλάψετε τη γραμμή σας.

1. Διορατικές επιλογές στα κοκτέιλ πάρτι
Ποτό: Μπορείτε να πιείτε κρασί και σαμπάνια με μέτρο- δηλαδή δύο ποτήρια, όχι ένα μπουκάλι.

Φαγητό: Ωμά λαχανικά, ψάρια, τυρί σε στικ, κρύο κρέας και ορεκτικά, μίνι μπέργκερ δίχως το ψωμάκι, καπνιστό σολομό. Εάν δεν υπάρχει άλλη λύση... διαλύστε το φαγητό: φάτε το γαρνίρισμα από τα καναπεδάκια αλλά όχι τη βάση, ανοίξτε το σάντουιτς και φάτε τη γέμιση, φάτε λίγο παγωτό αλλά όχι τη σαντιγί και το σιρόπι... Ο τρόπος αυτός είναι βέβαιο ότι δεν είναι και τόσο κομψός, αλλά είναι προτιμότερο να σας κακοχαρακτηρίσουν από το να δείτε τη ζυγαριά ανεβασμένη το επόμενο πρωί.

Λεπτομέρειες: Να αποφεύγετε τα κριτσίνια, τα πατατάκια, τις τηγανητές πατάτες, τις κρέπες, τις κρέμες γάλακτος. Να προτιμάτε πάντοτε τις πρωτεΐνες (ψάρι, κρέας, τυρί) ακόμα κι αν συνοδεύονται από υδατάνθρακες (ψωμί, πατάτα, ρύζι κ.τ.λ.), αλλά να κάνετε έξυπνες επιλογές. Το σούσι λ.χ. αποτελεί μακράν υγιεινότερη επιλογή απ΄ όσο ένα σπρινγκ ρολ, παρ΄ ότι και τα δύο περιέχουν πρωτεΐνες και υδατάνθρακες. Το λιγοστό ρύζι του σούσι λίγο θα επηρεάσει τη γραμμή σας, αλλά η ζύμη του σπρινγκ ρολ μπορεί να κάνει τη διαφορά. Και εάν, τέλος πάντων, ο μπουφές σας μπερδεύει, ακολουθήστε το ένστικτό σας για το τι μπορεί να είναι πιο υγιεινό. Ένα πιάτο με καπνιστό σολομό και ξινή κρέμα προφανώς είναι πιο υγιεινό από ένα σοκολατένιο εκλέρ.

2. Να μη φάτε στο παιδικό πάρτι Εδώ τα πράγματα είναι λίγο πιο δύσκολα, διότι τα παιδικά πάρτι είθισται να βασίζονται στη ζάχαρη και στα επεξεργασμένα ή τυποποιημένα τρόφιμα, όπως τα πατατάκια, τα αναψυκτικά, οι πίτσες, τα γλυκά κ.λπ.

Ποτό: Νερό, τσάι, καφές, λευκό και κόκκινο κρασί είναι οι καλύτερες επιλογές.

Φαγητό: Δεν πρέπει να αισθάνεστε αναγκασμένοι να τρώτε στα παιδικά πάρτι, διότι αν μη τι άλλο οι γονείς παρεμπιπτόντως παρευρίσκονται. Αν, πάντως, το θέλετε, δοκιμάστε τη μέθοδο της... διάλυσης: φάτε τη γέμιση από ένα σάντουιτς αλλά όχι το ψωμί (εκτός κι αν είναι σικάλεως ή ολικής αλέσεως), ένα ή το πολύ δύο σκέτα μίνι λουκάνικα (χωρίς το μπέικον ή αν είναι λουκανικοπιτάκια, χωρίς τη ζύμη), μπέργκερ χωρίς το ψωμάκι και πίτσα χωρίς τη βάση.
Λεπτομέρειες: Εάν θέλετε να φάτε κανονικά, καλύτερα είναι να προτιμήσετε φαγητό, παρά γλυκό και πατατάκια. Εάν δεν αντέχετε, δοκιμάστε λίγη τούρτα, αλλά χωρίς το γλάσο που την επιστρώνει.

3. Επιλογές απλών πιάτων στα εστιατόρια
Δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να χαλάσετε τη γραμμή σας όταν πηγαίνετε σε ένα εστιατόριο. Ακόμα και δίαιτα εάν κάνει κανείς, ακόμα κι αν τρώει στο εστιατόριο τρεις φορές την ημέρα, πάλι μπορεί να διατηρήσει τη σιλουέτα του- αρκεί να κάνει τις σωστές επιλογές.

Ποτό: Κρασί (κόκκινο ή λευκό) και νερό (μεταλλικό ή απλό) είναι οι καλύτερες επιλογές.

Φαγητό: Οι καλύτερες επιλογές στο εστιατόριο είναι το κοτόπουλο και γενικώς τα ψητά ή βραστά πουλερικά (γαλοπούλα, πάπια), τα ψάρια και τα θαλασσινά, η σαλάτα του Καίσαρα (δίχως τα κρουτόν) ή οποιαδήποτε άλλη σαλάτα δεν έχει κρέμα γάλακτος και παχυντικές σος (όπως η ρόκα- παρμεζάνα), οι βραστές πατάτες (πάλι χωρίς σος) και δευτερευόντως τα πιάτα με κόκκινο κρέας.

Λεπτομέρειες: Όσο πιο απλό είναι ένα πιάτο τόσο το καλύτερο. Τηγανητά και πανέ εδέσματα είναι εχθροί της σιλουέτας σας, αλλά ασφαλώς δεν θα πάθετε τίποτε εάν δοκιμάσετε ένα κομματάκι. Προσοχή επίσης στο ψωμί, το οποίο είθισται να είναι ιδιαίτερα φρέσκο και ορεκτικό.

4. Αλκοόλ με μέτρο στα τραπέζια γάμου Τα γαμήλια τραπέζια είναι εύκολη υπόθεση, διότι συνήθως διαθέτουν πολλά υγιεινά πιάτα.

Ποτό: Λευκό ή κόκκινο κρασί και σαμπάνια με μέτρο και, βεβαίως, νερό είναι ό,τι πρέπει. Μην το παρακάνετε, όμως, με τα οινοπνευματώδη ποτά, διότι έχουν πολλές θερμίδες.

Φαγητό: Τα περισσότερα εδέσματα μάλλον δεν θα σας δημιουργήσουν πρόβλημα. Αγνοήστε εν πολλοίς ό,τι έχει υδατάνθρακες (πίτες, βάσεις σε ορεκτικά, ψωμάκια, ζύμες, γλυκά κ.λπ.) και φάτε τη σούπα, το κρέας ή το ψάρι, τα τυριά, τα λαχανικά και τις σαλάτες.

Λεπτομέρειες: Τα γαμήλια τραπέζια δεν πρέπει να σας προβληματίσουν, διότι πάντοτε βρίσκει κανείς κάτι να φάει σε αυτά, όπου κι αν γίνονται, είτε είναι μπουφές είτε εδέσματα σερβιρισμένα στο τραπέζι.
ΠΗΓΗ : ΤΑ ΝΕΑ, Ένθετο Υγεία

Διατροφικές συμβουλές

«Οι στερητικές δίαιτες μπορεί να είναι εξίσου ανθυγιεινές με την υπερκατανάλωση πρόχειρων φαγητών στο θέμα της νοητικής υγείας», λέει η κ. Σου Μπάικ, εκπρόσωπος της Βρετανικής Διαιτητικής Εταιρείας.

«Ο αποκλεισμός ορισμένων τροφίμων από τη διατροφή, με στόχο την απώλεια βάρους, μπορεί να στερήσει τον εγκέφαλο από πολύτιμα θρεπτικά συστατικά, ενώ αυξάνει τον κίνδυνο να διακόψει κανείς πρόωρα τη δίαιτα διότι έχει ανάγκη κάποια παχυντική λιχουδιά για να βελτιώσει την ψυχική του διάθεση».

Η κ. Μπάικ παρέχει τις εξής συμβουλές για να χάσετε τα περιττά σας κιλά, δίχως να ταλαιπωρήσετε το μυαλό σας:

Να τρώτε αρκετούς υδατάνθρακες. «Εάν ένας άνθρωπος νιώθει κακοδιάθετος όταν κάνει δίαιτα, το πιθανότερο είναι ότι δεν τρώει αρκετούς υδατάνθρακες», εξηγεί. «Οι υδατάνθρακες διασπώνται σε σάκχαρα τα οποία αποτελούν την "τροφή" του εγκεφάλου και ενεργοποιούν την απελευθέρωση της χημικής ουσίας της ευεξίας (της σεροτονίνης) στον εγκέφαλο. Εάν, λοιπόν, δεν τρώει κανείς τρόφιμα όπως το ψωμί, οι φρυγανιές, τα δημητριακά και τα ζυμαρικά, αποφεύγει εντελώς τη ζάχαρη και τρώει λίγα φρούτα, είναι πιθανό να αισθάνεται κακοδιάθετος».

Για να αποφύγετε αυτήν την παγίδα, να τρώτε καθημερινά δημητριακά και ψωμί ολικής αλέσεως, καθώς και ρύζι. Τα τρόφιμα αυτά περιέχουν σύνθετους υδατάνθρακες, οι οποίοι όχι μόνο ικανοποιούν το αίσθημα κορεσμού της πείνας, αλλά απελευθερώνουν με σταθερό ρυθμό σάκχαρα στο αίμα τα οποία εξασφαλίζουν σταθερή παροχή σεροτονίνης, διατηρώντας καλή την ψυχική διάθεση.

Να τρώτε υγιεινά λίπη. «Εάν γίνεται κανείς πολύ δύστροπος την περίοδο που κάνει δίαιτα, είναι πολύ πιθανό να μην τρώει αρκετά υγιεινά λίπη», τονίζει η κ. Μπάικ. «Αυτά παρέχουν στον οργανισμό τα επονομαζόμενα βασικά λιπαρά οξέα, τα οποία έχουν ζωτική σημασία για την υγιή εγκεφαλική λειτουργία αλλά και για την παραγωγή ορμονών που μπορεί να επηρεάσουν τη νοητική κατάσταση. Η μειωμένη συγκέντρωση και οι διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης σχετίζονται με την έλλειψη αυτών των λιπών».

Πρακτικά, όλα αυτά σημαίνουν ότι πρέπει να αποφεύγει κανείς τα επιβλαβή λίπη, όπως τα τρανς (υδρογονωμένα, μερικώς υδρογονωμένα) και τα κεκορεσμένα που υπάρχουν σε επεξεργασμένα τρόφιμα, όπως κέικ και μπισκότα, αλλά να τρώει πολυακόρεστα και μονοακόρεστα, κυρίως ωμέγα-3 λιπαρά οξέα.
Τα ωφέλιμα αυτά λίπη μπορεί να βρει κανείς στα «παχιά» ψάρια, στις σαλάτες με ελαιόλαδο, στο σησαμέλαιο και στο έλαιο λιναρόσπορου, καθώς και στα αυγά, στα γιαούρτια και στα άλλα τυποποιημένα τρόφιμα που είναι εμπλουτισμένα με ωμέγα-3 λιπαρά οξέα. Καλή ιδέα θα ήταν επίσης και ένα συμπλήρωμα ιχθυελαίων.

Να τρώτε λίγο και συχνά. Όποιος αισθάνεται εξαντλημένος όταν κάνει δίαιτα, είναι πιθανό να μην καταναλώνει αρκετές θερμίδες, κατά την κ. Μπάικ. Όπως εξηγεί, ο οργανισμός χρειάζεται ορισμένες θερμίδες για να λειτουργήσει και γι΄ αυτό εάν τις περιορίσει κανείς πολύ, ο εγκέφαλος θα προσπαθεί να συντηρήσει την ενέργειά του, προκαλώντας νωθρότητα.

Η μέση γυναίκα χρειάζεται περίπου 2.000 θερμίδες την ημέρα, ενώ για να χάνει μισό κιλό την εβδομάδα πρέπει να τις περιορίσει στις 1.500 την ημέρα. «Εάν η μείωση είναι μεγαλύτερη, έπειτα από μία-δύο εβδομάδες θα αρχίσει να εκδηλώνεται η εξάντληση», επισημαίνει.
Το κλειδί για να μη συμβεί αυτό είναι τα μικρά και συχνά γεύματα. Δεν υπάρχει λόγος να λιμοκτονήσει κανείς, ούτε να νιώσει την πείνα του να θεριεύει όταν κάνει δίαιτα. Εκτός από τα τρία γεύματα της ημέρας, απαραίτητα είναι και δύο σνακ των 100 θερμίδων το καθένα, όπως λίγα καρύδια ή μία μπανάνα, που τροφοδοτούν με ενέργεια τον οργανισμό και κόβουν την πείνα.

Να τρώτε δημητριακά και ψάρι. Εάν παρουσιάζετε διακυμάνσεις της ψυχικής διάθεσης, κλαίτε δίχως λόγο και πονάει το στήθος σας, είναι πιθανόν η δίαιτά σας να στερεί τον οργανισμό σας από τις πολύτιμες βιταμίνες του συμπλέγματος Β, τονίζει η κ. Μπάικ. Οι βιταμίνες αυτές είναι απαραίτητες για σταθερή ψυχική διάθεση- και υπάρχουν σε τρόφιμα όπως τα δημητριακά, το ψάρι, τα καρύδια και η βρώμη.

Μην κόψετε απότομα καφέδες και σοκολάτες. Εάν έχετε συνηθίσει να πίνετε κάθε πρωί καφέ και να τρώτε κάτι με σοκολάτα, η αιφνίδια διακοπή τους μπορεί να αποτελέσει σοκ για τον οργανισμό σας, προειδοποιεί η κ. Μπάικ. Και αυτό, διότι ο οργανισμός σας μπορεί να έχει εθιστεί στην καφεΐνη, τη ζάχαρη και τη φαινυλαλανίνη (ένα συστατικό της σοκολάτας).
Για να μη σας συμβεί κάτι τέτοιο, αντικαταστήστε την κοινή σοκολάτα με κάποιο είδος που περιέχει κατά το μεγαλύτερο μέρος στερεά του κακάου και περισσότερες αντιοξειδωτικές ουσίες, παρέχοντάς σας ταυτοχρόνως λιγότερα λίπη και ζάχαρη. Καλό είναι επίσης να πίνετε έναν ελαφρύ καφέ.

Πηγή : ΤΑ ΝΕΑ Ένθετο Υγεία

Τρώτε πρωϊνό σαν πρίγκηπες

Ολοένα περισσότερες μελέτες επιβεβαιώνουν τη σπουδαιότητα του πρωινού - του γεύματος που «φορτίζει» τον οργανισμό ύστερα από την πολύωρη νηστεία κατά τις ώρες του ύπνου.

Πρόσφατες μάλιστα επιστημονικές έρευνες συνδέουν το καλό πρωινό με το επιτυχημένο αδυνάτισμα, τη μακροζωία και τη γονιμότητα.

Μία έρευνα που ανακοινώθηκε στην ετήσια συνάντηση των ενδοκρινολόγων στο Σαν Φρανσίσκο, έδειξε ότι ένα πρωινό πλούσιο σε πρωτεϊνες και υδατάνθρακες, εφόσον συνδυάζεται με γεύματα χωρίς πολλές θερμίδες κατά τη διάρκεια της ημέρας, αποτελεί την καλύτερη πρόταση για αποτελεσματικό αδυνάτισμα. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το πλούσιο πρωινό ελέγχει την επιθυμία για κατανάλωση γλυκών στη διάρκεια της ημέρας.

Μια άλλη μελέτη, η οποία διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου της Μινεσότας και δημοσιεύθηκε στην Επιθεώρηση "Παιδιατρική" της Αμερικανικής Παιδιατρικής Εταιρείας, έδειξε ότι όσοι έφηβοι τρώνε πλήρες υγιεινό πρωινό έχουν χαμηλότερο Δείκτη Μάζας Σώματος από όσους δεν τρώνε, ακόμα και εάν στο τέλος της ημέρας οι πρώτοι έχουν συνολικά καταναλώσει περισσότερες θερμίδες.

Μια άλλη, γαλλική, μελέτη βρήκε ότι οι άνδρες και οι γυναίκες που έτρωγαν πρωινό τουλάχιστον τις έξι ημέρες της εβδομάδας είχαν καλύτερη αναλογία μέσης-ισχίων. Και η μελέτη 7.000 ατόμων μέσης ηλικίας στο Νόρφολκ έδειξε ότι όσοι έτρωγαν περισσότερο το πρωί, πάχαιναν λιγότερο.

Ακόμα, έρευνα της Κλινικής Μάγιο στις ΗΠΑ έδειξε ότι η λήψη πρωινού αυξάνει το προσδόκιμο επιβίωσης- πιθανώς γιατί η παράλειψή του οδηγεί σε κατανάλωση ανθυγιεινών τροφών για την καρδιά σε φαστ φουντ κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μία πρόσφατη μελέτη, που εκπονήθηκε από ερευνητές των Πανεπιστημίων του Έξετερ και της Οξφόρδης, έδειξε ότι το γερό πρωινό βοηθά τις γυναίκες να... αποκτούν γιους!

Τα πλεονεκτήματα
Ο καθηγητής Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κ. Αντώνης Καφάτος παραθέτει τα πλεονεκτήματα ενός καλού πρωινού στο σπίτι:
1. Παρέχει τα απαραίτητα ποσά ενέργειας, βιταμινών, ιχνοστοιχείων και φυτικών ινών, ώστε οι ημερήσιες ανάγκες να κατανέμονται στα τρία κύρια γεύματα.
2. Ελαττώνει την όρεξη για μεγάλη ποσότητα φαγητού στα υπόλοιπα γεύματα της ημέρας.
3. Αποτρέπει τις μεγάλες διακυμάνσεις στα επίπεδα σακχάρου, ινσουλίνης και λιποπρωτεϊνών στο αίμα.
4. Περιορίζει τον κίνδυνο προσβολής από ισχαιμική καρδιοπάθεια και σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.
5. Αυξάνει την παραγωγικότητα στην εργασία.
6. Προλαμβάνει την αγορά ανθυγιεινών τροφίμων από περίπτερα και κυλικεία κατά τις ώρες απουσίας από το σπίτι.

Το ιδανικό πρωινό
Τα τρόφιμα του πρωινού πρέπει να είναι:
* Εύκολα στην προετοιμασία.
* Με χαμηλή περιεκτικότητα σε ζωικό λίπος.
* Με χαμηλή περιεκτικότητα σε αλάτι, αλλά υψηλή σε κάλιο.
* Πλούσια σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.
* Πλούσια σε σύνθετους υδατάνθρακες και φυτικές ίνες.

Συνιστάται να μην παραλείπετε καμία ομάδα τροφίμων.
Δηλαδή:
1. Πρωτεΐνες (με γάλα, γιαούρτι ή τυρί λίγων λιπαρών καθημερινά και ένα αυγό τρεις φορές την εβδομάδα).
2. Υδατάνθρακες (πιτυρούχο ψωμί ή παραδοσιακά παξιμάδια ή δημητριακά ολικού αλεύρου ή ρυζόγαλο με καστανό ρύζι ή χόνδρος, φρούτα ή φρέσκοι χυμοί από φρούτα ή λαχανικά).
3. Λίπη, σε μικρή ποσότητα (λίγο ελαιόλαδο ή λίγη μαργαρίνη ή 5-6 ανάλατες ελιές).

Ποτέ στο σχολείο χωρίς πρωινό

Η Αμερικανική Εταιρεία Διατροφής τονίζει ότι τα παιδιά που παίρνουν πρωινό έxoυν μεγαλύτερη συγκέντρωση της προσοχής, μεγαλύτερη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, καλύτερο συντονισμό ματιών- χεριών, ενώ είναι πιο δημιουργικά από τα παιδιά που δεν τρώνε πρωινό. Επιπλέον, έχουν μεγαλύτερη αντοχή στα αθλήματα και τη γυμναστική και κάνουν λιγότερες απουσίες από το σχολείο.

Παρ΄ όλα αυτά, περισσότερα από τα μισά Ελληνόπουλα 3-18 χρόνων δεν τρώνε επαρκές πρωινό- όπως έδειξε πανελλήνια πρόσφατη έρευνα του Ιδρύματος "Αριστείδης Δασκαλόπουλος"- και το 14% δεν παίρνει καθόλου πρωινό.
Φαίνεται, μάλιστα, ότι η κατάσταση δεν έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, καθώς παλαιότερη έρευνα της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών είχε βρει ότι τα 2 στα 10 Ελληνόπουλα φεύγουν από το σπίτι τους το πρωί χωρίς να τρώνε κάτι.
Ίσως μάλιστα να έχει επιδεινωθεί κιόλας, καθώς μία άλλη πρόσφατη μελέτη του Εργαστηρίου Εργοφυσιολογίας- Εργομετρίας του Τμήματος Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Αθηνών σε 4.783 παιδιά και εφήβους της Αττικής έδειξε ότι 3 στα 10 Ελληνόπουλα δεν τρώνε πρωινό.

Ο καθηγητής κ. Α. Καφάτος προειδοποιεί τους γονείς ότι η έλλειψη πρωινού στα παιδιά έχει ως συνέπεια την ανεπαρκή ανάπτυξή τους, την κακή απόδοση στο σχολείο, την αύξηση των πιθανοτήτων για μελλοντική ανάπτυξη σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2, υπέρταση και αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα, καθώς και αύξηση της παχυσαρκίας (επειδή καταναλώνουν τρόφιμα με μεγάλη θερμιδική πυκνότητα κατά τα διαλείμματα του σχολείου ή γιατί «πέφτουν με τα μούτρα» στα επόμενα γεύματα της ημέρας).

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην έρευνα του Ιδρύματος "Α. Δασκαλόπουλος" βρέθηκε ότι η παχυσαρκία ήταν πιο συχνή στα παιδιά που δεν έπαιρναν πρωινό.

Το πρωινό των παιδιών - όπως συμβουλεύει η επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κυρία Πόπη Αναστασέα- Βλάχου - θα πρέπει απαραιτήτως να αποτελείται από γάλα (ή αν το παιδί δεν το ανέχεται, από λίγο τυρί ή ένα γιαούρτι ή μια σπιτική κρέμα), μια φέτα μαύρο ψωμί με μέλι ή σπιτική μαρμελάδα (ή σπιτικά κουλουράκια) και ένα φρούτο εποχής ή φυσικό χυμό.

"Εάν το παιδί πάει στο σχολείο χωρίς πρωινό, η υπογλυκαιμία που θα ακολουθήσει θα φέρει υπνηλία και αδυναμία παρακολούθησης των μαθημάτων", υπογραμμίζει η κ. Βλάχου. "Ξυπνήστε, λοιπόν, τα παιδιά δεκαπέντε λεπτά νωρίτερα, για να φάνε καλό πρωινό".

Προσοχή!
Μην πίνετε καυτά ροφήματα στο πρωινό, ούτε να τρώτε πρωινό αγγλικού τύπου. Έρευνα από το Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν έδειξε ότι ένα τέτοιο πρωινό διπλασιάζει τις πιθανότητες προσβολής από καρκίνο του οισοφάγου.

Πράος ειμί

Παιδαγωγική Ανθρωπολογία - Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου

Ο Χριστός είναι η προσωποποίηση της πραότητας και της επιείκειας.

Όταν οι Ιουδαίοι ισχυρίζονταν με υπερηφάνεια οτι είχαν πατέρα τον Αβραάμ, τους κατηγόρησε με μεγάλη αυστηρότητα ( γιατί τα έργα τους ηταν αντίθετα με το νόμο του Θεού και επομένως δεν έμοιαζαν καθόλου με τα έργα του Πατριάρχη Αβραάμ ).

Όταν όμως τον αποκαλούσαν δαιμονισμένο, τους μιλάει με επιείκεια και υποχωρητικότητα, διδάσκοντας μας έτσι, να υπερασπιζόμαστε με θάρρος την αλήθεια και τα δικαιώματα του Θεού, αλλά να παραβλέπουμε τις αδικίες και τις ύβρεις που στρέφονται προσωπικά εναντίον μας.

" Είμαι πράος και ταπεινός στην καρδιά. Άν δεν ήμουνα πράος Υιός του Βασιλέως Θεού, δεν θα διάλεγα για μητέρα μου ταπεινή γυναίκα.

Άν δεν ήμουν πράος, δεν θα ερχόμουνα να μείνω μαζί σας, Εγώ που δημιούργησα την αόρατη και την ορατή πλάση.

Άν δεν ήμουνα πράος δεν θα ανεχόμουνα να σπαργανωθώ, Εγώ που είμαι ο Δημιουργός του χρόνου.

Άν δεν ήμουν ταπεινός, δεν θα δεχόμουνα να γεννηθώ σε φτωχή φάτνη, Εγώ που κατέχω τα πλούτη όλου του κόσμου.

Άν δεν ήμουνα πράος, δεν θα συζούσα με τα άλογα ζώα, Εγώ που δεν μπορούν να με ιδούν ούτε τα Χερουβίμ.

Άν δεν ήμουν πράος δεν θα με έφτυναν τα χείλη των ασεβών, Εμένα που έφτυνα τα μάτια των τυφλών και ανέβλεπαν.

Άν δεν ήμουνα πράος, δεν θα ανεχόμουνα τα ραπίσματα των δούλων, Εγώ που χάρισα στους δούλους την ελευθερία.

Άν δεν ήμουν πράος, δεν θα άφηνα να με χτυπούν με μαστίγια στην πλάτη μου, για να ελευθερώσω τους αιχμαλώτους.

Αλλά γιατί δεν λέω το σπουδαιότερο; Άν δεν ήμουνα πράος, Εγώ που δεν χρωστούσα τίποτε, δεν θα πλήρωνα αντί για τους αμαρτωλούς το χρέος τους, που ήταν τόσο μεγάλο, ωστε απαιτούσε θάνατο. "

Ας μη μας κυριέψει ποτέ ο θυμός. Γιατί ποιός απο εμάς όταν σκεφτεί το μυστικό Δείπνο και τον προδότη Ιούδα να κάθεται δίπλα στο Σωτήρα όλου του κόσμου, και Αυτόν που επρόκειτο να προδοθεί, να διαλέγεται μαζί του με τόση επιείκεια, δεν θα αποβάλει κάθε δηλητήριο θυμού και οργής;

Πρόσεξε λοιπόν με πόση πραότητα συμπεριφέρεται ο Χριστός απέναντι στον Ιούδα

" Ο μεν Υιός του ανθρώπου φεύγει απ΄αυτή την ζωή όπως ακριβώς είναι γραμμένο στην Αγία Γραφή γι΄Αυτόν, αλλοίμονο όμως στον άνθρωπο εκείνο απο τον οποίο παραδίδεται ο Υιός του ανθρώπου. Θα ήταν προτιμότερο γι΄αυτόν να μην είχε γεννηθεί ο άνθρωπος εκείνος."

Γνωρίζει ο διάβολος τα όπλα του Χριστού, με τα οποία και νικήθηκε. Και ποιά είναι αυτά; Η επιείκεια και η πραότητα.

Ο Θεός έχει την εξουσία να κάνει όλα όσα θέλει. Αλλά όμως σαν να επρόκειτο να λογοδοτήσει, απολογείται, διδάσκοντας κι εμάς να είμαστε ήμεροι και φιλάνθρωποι. Γιατί, αν ο Κύριος δίνει εξηγήσεις στους δούλους Του, και μάλιστα σε δούλους που Τον έχουν τόσο αδικήσει, πολύ περισσότερο πρέπει να δίνουμε εξηγήσεις εμείς, ο ένας στον άλλο, ακόμα κι αν έχουμε πολύ αδικηθεί.

ΠΗΓΗ: http://www.pentapostagma.gr/2010/07/blog-post_08.html#ixzz17TISPqKd

Πολιτική και φωτογραφία: Ελλάδα 1940-1944

Πότε το διαθέσιμο υλικό αποτυπώνει τις πολιτικές διαστάσεις των γεγονότων που απεικονίζει

ΤΟΥ ΠΡΟΚΟΠΗ ΠΑΠΑΣΤΡΑΤΗ

Αναγκαία και ικανή συνθήκη γα την ανάγνωση της φωτογραφίας ως προς τις πληροφορίες που παρέχει και την πολιτική διάσταση που περιέχει είναι η γνώση, η ιστορική γνώση της περιόδου στην οποία εντάσσεται.

Στόχος του κειμένου είναι να εξετάσει, με βάση το φωτογραφικό υλικό που έχουμε στη διάθεσή μας, πότε και σε ποιο βαθμό οι φωτογραφίες αποτυπώνουν και την πολιτική διάσταση των γεγονότων που απεικονίζουν, και σε τι πλαίσιο γίνεται αυτό. Επιπλέον, σε ποιες περιπτώσεις η συμβολή του ίδιου του φωτογράφου στην αποτύπωση αυτής της πολιτικής διάστασης είναι καθοριστική.

Ο ανώνυμος Αυστραλός φωτογράφος της στρατιωτικής φωτογραφικής μονάδας που συνοδεύει την αυστραλέζικη μεραρχία στην Ελλάδα την άνοιξη του 1941 και αποχωρεί μαζί της κατά την υποχώρηση, έχει άλλη αντίληψη και εικόνα για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα και άλλη ο Σπύρος Μελετζής, όταν αποφασίζει να ανεβεί στο βουνό και να φωτογραφίσει το κίνημα της Αντίστασης.

Οταν την αποτύπωση των γεγονότων αυτής της περιόδου αναλαμβάνει μία κρατική υπηρεσία, στην περίπτωσή μας οι φωτογραφικές υπηρεσίες του βρετανικού στρατού, η φωτογραφική απεικόνιση αυτής της περιόδου, αλλά και η χρήση των φωτογραφιών που προκύπτουν, εντάσσονται αναπόφευκτα στην πολιτική που εφαρμόζει για τη χώρα αυτή η βρετανική κυβέρνηση. Στο πλαίσιο αυτό η θεματική των φωτογραφιών, ενδεχομένως και ο τρόπος απεικόνισης μιας σειράς γεγονότων ακολουθούν συγκεκριμένες οδηγίες από τις αρμόδιες για την προπαγάνδα βρετανικές υπηρεσίες. Αυτό που ισχύει για την αγγλική πλευρά υποθέτω ότι ισχύει και για τη γερμανική και την ιταλική πλευρά.

Η συγκυρία της εποχής, δηλαδή ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, προκαθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό όχι μόνο πώς θα καταγραφεί φωτογραφικά αυτή η περίοδος, αλλά και ποιοι θα το κάνουν, εξαιτίας της καταλυτικής επίδρασής του στην κοινωνία αλλά και της διαχείρισης της εικόνας του πολέμου από τις επιφορτισμένες με αυτόν τον ρόλο κυβερνητικές υπηρεσίες. Πρόκειται για καθοδηγούμενη απεικόνιση στο πλαίσιο της ελεγχόμενης πληροφόρησης, βασικής, ως γνωστόν, αρχής κάθε πολέμου.

Δύο περιπτώσεις, ενδεικτικά, υπογραμμίζουν αυτή την επέμβαση. Στα φωτογραφικά αρχεία του Imperial War Museum δεν έχω εντοπίσει φωτογραφικά τεκμήρια της αιματηρής καταστολής της ανταρσίας στα δύο πλοία του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, τον Απρίλιο 1944, όπως επίσης και φωτογραφίες από τα γεγονότα της 3ης Δεκεμβρίου 1944, όταν Ελληνες αστυνομικοί άνοιξαν πυρ εναντίον της διαδήλωσης του ΕΑΜ στην πλατεία Συντάγματος, ενώ από το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», το Στρατηγείο των βρετανικών Δυνάμεων στην Ελλάδα, παρακολουθούσαν την πορεία της διαδήλωσης Αγγλοι και Αμερικανοί στρατιωτικοί, ξένοι δημοσιογράφοι και διπλωμάτες. Ο Dmitri Kessel, αυτόπτης μάρτυς και φωτογράφος των γεγονότων, αναφέρει 23 νεκρούς και 140 τραυματίες.

Στο Imperial War Museum είναι όμως προσιτές στην έρευνα φωτογραφίες από τη βρετανική στρατιωτική εμπλοκή με τον εφεδρικό ΕΛΑΣ της Αθήνας στις οδομαχίες που ακολούθησαν. Η απουσία φωτογραφικών τεκμηρίων από επίσημες βρετανικές πηγές σ' αυτές τις δύο περιπτώσεις θέλει, κατά τη γνώμη μου, να υπογραμμίσει ότι η Αγγλία δεν εμπλέκεται σε συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων. Σχήμα τουλάχιστον οξύμωρον, αν ληφθεί υπόψη η καταλυτική βρετανική επέμβαση στις ελληνικές υποθέσεις την περίοδο αυτή. Οταν όμως οι φωτογράφοι του αγγλικού στρατού ακολουθούν τις βρετανικές δυνάμεις στις επιχειρήσεις τους στο κέντρο και στις συνοικίες της Αθήνας, στην πόλη ισχύει πλέον ο στρατιωτικός νόμος που κηρύσσει με διάγγελμά του στις 4 Δεκεμβρίου ο αντιστράτηγος Ronald Scobie, στρατιωτικός διοικητής της Ελλάδας.

Η στρατιωτική πλέον διαχείριση της κρίσης, όπως άλλωστε και η πολιτική, είναι ουσιαστικά αγγλική υπόθεση, επομένως η βρετανική συμβολή μπορεί και πρέπει να αποτυπωθεί και φωτογραφικά. Οι φωτογραφίες αυτές αποτυπώνουν και την πολιτική διάσταση των γεγονότων που καταγράφουν.

Στην περίοδο από την αρχή του πολέμου, τον Οκτώβριο του 1940, μέχρι την υποχώρηση των Βρετανών, του Γεωργίου και της κυβέρνησης από την Κρήτη τον Μάιο του 1941, οι φωτογραφίες που δημοσιεύονται προβάλλουν τη συμμαχική βοήθεια και κυρίως μια σίγουρη πολιτική και στρατιωτική ηγεσία που καθοδηγεί την προσπάθεια λαού και στρατού να αμυνθεί. Αυτές οι φωτογραφίες αποπνέουν αίσθημα ασφάλειας, χωρίς να δείχνουν όμως τη γερμανοφοβία και την ηττοπάθεια του Γενικού Επιτελείου Στρατού και των μελών της κυβέρνησης ούτε τη βαθύτατη διαφωνία τους με τους Αγγλους ως προς τη χάραξη κοινής αμυντικής γραμμής απέναντι στην επερχόμενη γερμανική επίθεση.

Παράλληλα με το BBC στα ερτζιανά κύματα, την παρουσία και δράση των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων που ανασυγκροτούνται στη Μέση Ανατολή αναλαμβάνουν στον χώρο της εικόνας (φωτογραφίες και φιλμ) να προβάλουν οι αρμόδιες βρετανικές φωτογραφικές υπηρεσίες. Στο πλαίσιο αυτό οι φωτογραφίες δείχνουν τον στρατό να εξοπλίζεται με σύγχρονα όπλα, να ακούει με κατάνυξη και φυσικά να προσκυνά τον στρατιωτικό ιερέα φιλώντας τον σταυρό που του προτείνει, απόδειξη ότι η Εκκλησία είναι πάντα στο πλευρό του μαχόμενου λαού, να διασκεδάζει με παραδοσιακούς ελληνικούς χορούς, να παρελαύνει σε κατάμεστο από την ελληνική παροικία γήπεδο της Αλεξάνδρειας, τον βασιλιά να επιθεωρεί με τον υπουργό Στρατιωτικών Καραπαναγιώτη το τεθωρακισμένο σύνταγμα αυτοκινήτων.

Εκτός όμως από τα θέματα που αυτές οι φωτογραφίες απεικονίζουν σε πρώτο επίπεδο, υπάρχουν και άλλες διαστάσεις, οι οποίες δεν αποτυπώνονται, παρά το γεγονός ότι αφορούν τα ίδια γεγονότα που καταγράφονται σ' αυτές. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους:

α) Επειδή ο φωτογράφος δεν γνωρίζει αυτές τις διαστάσεις.

β) Επειδή, όπως συμβαίνει στη συγκεκριμένη περίπτωση, η αρμόδια βρετανική υπηρεσία που διαχειρίζεται την επίσημη απεικόνιση των γεγονότων στη Μέση Ανατολή, επιλέγει να μην τις αποτυπώσει ή στην περίπτωση που τις αποτυπώνει, αποφασίζει να μην επιτρέψει την προσπέλαση σ' αυτές τις φωτογραφίες.

Στην ουσία πρόκειται για την πολιτική διάσταση αυτών των γεγονότων, η οποία δεν απεικονίζεται στις φωτογραφίες που αναφέραμε. Συγκεκριμένα δεν αποτυπώνεται η έντονη πολιτικοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, όπου κυριαρχούν οργανώσεις που πρόσκεινται στο ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, αν όχι βεβαιότητα, οι στρατιώτες που ακούν με κατάνυξη τον ιερέα να είναι οργανωμένοι στην Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση. Η ελληνική παροικία της Αιγύπτου είναι και αυτή διχασμένη μεταξύ βασιλικών και δημοκρατικών / βενιζελικών. Αυτός ο διχασμός του πλήθους που παρακολουθεί και του αγήματος που παρελαύνει, δεν απεικονίζεται στη φωτογραφία αυτής της εκδήλωσης και σε άλλες παρόμοιες.

Η φωτογραφία με τον Γεώργιο να επιθεωρεί ένα τέλεια παρατεταγμένο σύνταγμα τεθωρακισμένων αυτοκινήτων δεν αποκαλύπτει ότι η Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση το ελέγχει πλήρως και ύστερα από λίγους μήνες θα προσχωρήσει ολόκληρο, από τον διοικητή του μέχρι τον τελευταίο φαντάρο, στο κίνημα του Απριλίου 1944 που υποστηρίζει το ΕΑΜ.

Η ανάπτυξη του ΕΑΜ στην Ελλάδα και η αντιπαράθεσή του με τη βρετανική πολιτική έχει αντίκτυπο και στη φωτογραφική απεικόνιση των γεγονότων που το αφορούν. Στο πλαίσιο του ευρύτερου συμμαχικού αγώνα δεν μπορεί η αγγλική κυβέρνηση να αποσιωπήσει την ύπαρξη του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Αυτό όμως που μπορεί να κάνει είναι να μειώσει τη συμβολή του. Παράλληλα με την κατευθυντήρια γραμμή που δίνει η Υπηρεσία Πολιτικού Πολέμου (Political Warfare Executive) στο θέμα αυτό, διαπιστώνεται η απουσία φωτογραφιών από επίσημες αγγλικές πηγές, όπως προκύπτει από τις φωτογραφικές συλλογές του Imperial War Museum με θέμα τον ΕΛΑΣ, σε αντιπαράθεση με ό,τι συμβαίνει με τον ΕΔΕΣ, όπου υπάρχουν φωτογραφικά τεκμήρια. Είναι σαφές ότι σε περιπτώσεις όπως αυτές η απουσία του φακού είναι πολιτική απόφαση, όπως επίσης και η παρουσία του φακού είναι πολιτική απόφαση.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των φωτογραφιών από το Imperial War Museum που καλύπτουν την περίοδο της απελευθέρωσης μέχρι και τα γεγονότα του Δεκεμβρίου είναι ότι, σε αντίθεση με τις περισσότερες φωτογραφίες από τη Μέση Ανατολή, απεικονίζουν την πραγματική διάσταση των γεγονότων.

Οι φωτογραφίες αυτής της περιόδου δείχνουν πως οι πολιτικές εξελίξεις μετατρέπουν σταδιακά τον αρχικό ενθουσιασμό για την απελευθέρωση σε διχασμό και σύγκρουση. Η αγγλική παρουσία αντιμετωπίζεται με δυσπιστία αλλά και εμπιστοσύνη.

Τη δυσπιστία αποτυπώνουν καθαρά φωτογραφίες από τις διαδηλώσεις του ΕΑΜ στην πλατεία Συντάγματος. Την εμπιστοσύνη καταγράφουν φωτογραφίες ομάδας Αθηναίων στην ίδια πλατεία, οι οποίοι χειροκροτούν τον Αγγλο στρατηγό Ronald Scobie. Στο πρόσωπό του βλέπουν τον εγγυητή του αστικού καθεστώτος. Οι φωτογραφίες ενός Αμερικανο-ουκρανού φωτογράφου, του Dmitri Kessel, αποτυπώνουν το χτύπημα της διαδήλωσης της 3ης Δεκεμβρίου σε όλες του τις διαστάσεις. Οπως υπογραμμίσαμε στην αρχή, η δυναμική επίλυση του ελληνικού προβλήματος είναι καθαρά βρετανική υπόθεση και ως τέτοια πρέπει να απαθανατιστεί από τους φωτογράφους των αγγλικών δυνάμεων.

Εχει πλέον αξιωματικό χαρακτήρα η διαπίστωση ότι η πρώτη απώλεια σ' έναν πόλεμο είναι η αλήθεια. Αυτό ισχύει, στις περισσότερες περιπτώσεις, και για τη φωτογραφία που αποτυπώνει τον πόλεμο. Στην περίπτωση της Ελλάδας, εκτός από τους φωτογράφους που λειτουργούν ατομικά, σύμφωνα με αυτά που πιστεύουν, οι πολιτικές σκοπιμότητες ήταν εκείνες που καθόρισαν: Αυτό που θα καταγραφεί. Πώς θα καταγραφεί; Αλλά και πώς θα χρησιμοποιηθεί;

Κυριακή 26 Δεκεμβρίου 2010

Νίκολας Μπόιλ

Περιμένοντας τη μεγάλη κρίση

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΜΑΚΗ ΠΡΟΒΑΤΑ, ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΝΑΝΑ ΒΑΡΒΕΡΟΠΟΥΛΟΥ

Ο Νίκολας Μπόιλ, ο διακεκριμένος καθηγητής του Κέιμπριτζ, τάραξε πρόσφατα τα νερά της επιστημονικής κοινότητας, προβλέποντας ότι η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει μια μεγάλη κρίση γύρω στο 2014, όπως είχε συμβεί και στους προηγούμενους αιώνες. Τον συναντήσαμε στο γραφείο του και μας εξήγησε το σκεπτικό του, μιλώντας μας παράλληλα για την Ελλάδα, την οικονομία και τη Μέρκελ.

Φεύγοντας από τη συνέντευξη με τον καθηγητή Νίκολας Μπόιλ άφησα πίσω μου τον διχασμό με τον οποίο είχα πάει να τον συναντήσω. Αναρωτιόμουν, καθ’ οδόν προς το Κέιμπριτζ, πώς μπορεί κάποιος να γνωρίζει ότι θα έρθει μια μεγάλη κρίση, και μάλιστα το 2014. Από την άλλη όμως, η υπόθεση αυτή ανήκει σε έναν πολύ σημαντικό επιστήμονα τόσο στη Βρετανία όσο και στην παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα. Καθηγητή γερμανικής φιλοσοφίας στο Κέιμπριτζ και πρόεδρο σε ένα από τα σπουδαιότερα κολέγια του κόσμου, το Magdalene College, έναν ήδη βραβευμένο συγγραφέα για το βιβλίο «Γκαίτε, ο ποιητής και η εποχή του».

Αλλά και το τελευταίο του βιβλίο «2014: How to Survive the Next World Crisis» (2014: Πώς να επιβιώσουμε από την επόμενη παγκόσμια κρίση) είναι ήδη μπεστ σέλερ στη Βρετανία. «Ο κάθε αιώνας μοιάζει λίγο με έναν άνθρωπο που φτάνει 100 χρόνων...Συνήθως κάπου εκεί στη δεύτερη δεκαετία κάνει μια επιλογή που τον ακολουθεί και του καθορίζει όλη την υπόλοιπη ζωή του. Αυτή η δεύτερη δεκαετία ήταν η πιο σημαντική τους τελευταίους πέντε αιώνες» υποστηρίζει στο τελευταίο πόνημά του ο Νίκολας Μπόιλ. Και συγκεκριμένα σημειώνει τα παρακάτω ιστορικά γεγονότα:

Το 1517 ο Mαρτίνος Λούθηρος θυροκολλά τις περιώνυμες 95 «θέσεις» του στον ναό της Βυρτεμβέργης, προκαλώντας την αναμόρφωση της Εκκλησίας και τη Μεταρρύθμιση των διαμαρτυρομένων.

Το 1618 αρχίζει ο τριακονταετής πόλεμος. Η Κεντρική Ευρώπη καταστρέφεται ολοκληρωτικά, η οικονομία διαλύεται, ο χάρτης της ηπείρου αλλάζει δραματικά.

Το 1714 ο Οίκος του Ανόβερου επικρατεί στη Μεγάλη Βρετανία, εγκαινιάζοντας μια εποχή που στην κορύφωσή της θα χαρακτήριζε όλον τον κόσμο: την Βικτωριανή εποχή. Σε αυτό το διάστημα δημιουργούνται οι οικονομικές και πολιτικές συνθήκες για τη βιομηχανική επανάσταση.

Το 1815 γίνεται το συνέδριο της Βιέννης αμέσως μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό και ξανασχεδιάζεται ο χάρτης της Ευρώπης. Δημιουργούνται οι σφαίρες επιρροής Γαλλίας, Αυστρίας, Ρωσίας και Βρετανίας. Το Συνέδριο της Βιέννης ήταν το πρότυπο για τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών και μετέπειτα των Ηνωμένων Εθνών.

Το 1914 ξεσπά ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με εκατομμύρια νεκρούς, που έθεσε τη βάση για τις παγκόσμιες διαμάχες του 21ου αιώνα, τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Ψυχρό Πόλεμο.

Τελικά μήπως η ανθρώπινη Ιστορία είναι αναμνήσεις από το μέλλον μας;

Ο καθηγητής Νίκολας Μπόιλ μας υποδέχτηκε στο μικρό διαμέρισμα των 40 τ.μ. κοντά στην είσοδο του κολεγίου. «Συγγνώμη για το χάος. Είναι σαν το γραφείο μου» μας είπε δείχνοντας το γραφείο του, στο οποίο όντως επικρατούσε χάος. «Ειλικρινά χαίρομαι που είστε από την Ελλάδα, έχω απέραντο σεβασμό για την Ελλάδα, όπως έχει κάθε νοήμων άνθρωπος στην Ευρώπη».

Αφού μου λέτε αυτό για την Ελλάδα, θα ήθελα να μου πείτε πρώτα τη γνώμη σας για το εξής: Ενας φιλόσοφος τον οποίο μελετάτε είναι ο Χέγκελ, ο οποίος είχε εκφράσει την ιδέα ότι οι λαοί της Ευρώπης έπρεπε να διακριθούν σε «ιστορικά» και «μη ιστορικά» έθνη. Στα «ιστορικά», τα οποία είναι αυτά που θα μπορούσαν να επιβιώσουν ως ανεξάρτητα κράτη, περιελάμβανε και την Ελλάδα...

«Κοιτάξτε τι έχει συμβεί με την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό. Ενα αρκετά μεγάλο μέρος του ελληνικού πολιτισμού έχει χαθεί. Ενα άλλο μεγάλο μέρος το ενσωμάτωσαν οι Ρωμαίοι και έτσι αργότερα πέρασε στη βυζαντινή παράδοση. Υπήρχε και ένα κομμάτι “χαμένο”, που ανακαλύφθηκε και πάλι μετά την Αναγέννηση. Ανεξάρτητα όμως από τον τρόπο με τον οποίο επιβίωσε, αυτό το κομμάτι του ελληνικού πολιτισμού είναι αρκετό ώστε η Ελλάδα να θεωρείται η πηγή από την οποία “ανάβλυσε” η Ευρώπη».

Πολύ ωραίο αυτό που είπατε. Θα μιλήσουμε και αργότερα για την Ελλάδα. Ας περάσουμε όμως τώρα στο βιβλίο σας «2014: Πώς να επιβιώσουμε από την επόμενη παγκόσμια κρίση». Αλήθεια, προέκυψε μέσα από στατιστικές μελέτες ή από κάποια άλλη επιστημονική ανάλυση;

«Είναι ένα πεδίο στο οποίο δουλεύω εδώ και πολλά χρόνια. Οταν ενδιαφέρεσαι για τη γερμανική φιλοσοφία, όπως εγώ, υποθέτω ότι είναι αναπόφευκτο να έχεις την τάση να ενδιαφέρεσαι και για πολλά άλλα θέματα, όπως η πολιτική Ιστορία, για παράδειγμα. Αυτό συμβαίνει διότι οι γερμανοί φιλόσοφοι ασχολήθηκαν και έγραψαν για τα πάντα. Αναρωτιόμουν, λοιπόν, ποιες είναι οι παράλληλοι μεταξύ αυτών που συμβαίνουν τώρα και αυτών που συνέβησαν τους τελευταίους αιώνες, αλλά κυρίως πριν από 100 χρόνια. Αν μελετήσει κάποιος την ιστορία της παγκοσμιοποίησης, θα δει ότι με διαφορά το πιο σημαντικό επεισόδιό της παίχτηκε την περίοδο μεταξύ 1860 και 1914. Η παγκοσμιοποίηση είναι κάτι που συνέβη στο τέλος του 19ου αιώνα και τώρα απλώς ξαναγυρίζουμε στο πώς ήταν τα πράγματα τότε».

Επομένως, η Ιστορία κάνει κύκλους; «Οχι ακριβώς. Εδώ πρόκειται για μια συνέχεια. Αν κάποιος μελετήσει προσεκτικά εκείνη την περίοδο στο τέλος του 19ου αιώνα, θα παρατηρήσει ότι τότε ξεκίνησε μια διαδικασία, αυτή της παγκοσμιοποίησης, η οποία συνεχίζεται ως σήμερα, αφού πρώτα διακόπηκε από τα παγκόσμια γεγονότα που συνέβησαν μεταξύ 1914 και 1989. Στην ουσία είναι, όπως τον αποκαλώ στο βιβλίο μου “Who Are We Now?”, ο “75ετής πόλεμος”. Βλέπω τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως συνέχεια του Α΄ και τον Ψυχρό Πόλεμο ως συνέχεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ολη αυτήν την περίοδο των 75 ετών, από το 1914 ως το 1989, τη βλέπω ως μια περίοδο όπου οι αυτοκρατορίες που είχαν δημιουργηθεί τον 19ο αιώνα αποσυντέθηκαν με αμοιβαίους πολέμους».

Αρα η ανθρωπότητα περνάει κάθε τόσο από το ίδιο σημείο;

«Ακριβώς. Και αυτό είναι που λέω στο “2014”. Η Ιστορία κατά μία έννοια επαναλαμβάνεται περίπου κάθε 100 χρόνια, καθώς τα 100 χρόνια είναι αρκετά για να ξεχάσουν οι άνθρωποι τα μαθήματα του παρελθόντος. Εχουν μεσολαβήσει αρκετές γενιές, ώστε να σβήσει ουσιαστικά η ιστορική μνήμη. Βέβαια, κρατήστε στο μυαλό σας ότι υπάρχουν και αυτοί που οι ιστορικοί τούς ονομάζουμε διευρυμένους αιώνες, με την έννοια ότι κάποια γεγονότα τους στην ουσία ξεκινούν στο τέλος του προηγούμενου ή τελειώνουν στην αρχή του επόμενου».

Στο βιβλίο σας λέτε ότι η κρίση θα έρθει το 2014. Πόσα χρόνια περιθώριο δίνετε πριν ή έπειτα από αυτήν τη χρονιά για να προκύψει αυτή η μεγάλη κρίση;

«Μεταξύ 2014 και 2018, δηλαδή προτού τελειώσει η δεύτερη δεκαετία του αιώνα. Σε κάποιο σημείο στο πολύ κοντινό μέλλον, δηλαδή στην αρχή της δεκαετίας, θα έχουμε φτάσει και πάλι, όπως το 1914, σε ένα πολύ σημαντικό σταυροδρόμι όπου θα πρέπει να ληφθεί μια πολύ σημαντική απόφαση. Αυτή η απόφαση θα είναι είτε αρνητική, όπως ήταν η απόφαση για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είτε θετική, με την έννοια ενός ξεκινήματος και μιας επιτυχημένης ώθησης προς το μέλλον».

Επομένως, λέτε ότι δεν είναι σίγουρο πως η εξέλιξη θα είναι αρνητική. Αλλωστε συνέβησαν και πολύ θετικά γεγονότα στις αρχές των προηγούμενων αιώνων.

«Σωστά! Είναι θέμα απόφασης εκείνων που θα έχουν την ευθύνη εκείνη την περίοδο».

Ποιος θα πάρει αυτήν την απόφαση; Οι ΗΠΑ;

«Αναγκαστικά οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έχουν τον πρωτεύοντα ρόλο».

Η Κίνα τι ρόλο θα παίξει;

«Πιθανότατα θα υπάρξει ένα πρόβλημα στις σχέσεις της Κίνας με τις ΗΠΑ. Αν συμβεί όμως, δεν θα μείνει μεταξύ τους, θα εμπλακούν αναπόφευκτα και άλλα μέλη της παγκόσμιας κοινότητας όπως, για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Ενωση και η Ινδία».

Ποια νομίζετε ότι θα είναι η αιτία; Απλώς η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας;

«Προσέξτε τι συμβαίνει. Η βασική πηγή έντασης αυτήν τη στιγμή στον πλανήτη έχει δύο σκέλη. Από τη μία είναι η τεράστια οικονομική ανάπτυξη της Ανατολής και η μεταφορά κεφαλαίων από τη Δύση προς την Ανατολή, αλλά από την άλλη η στρατιωτική ισχύς παραμένει στη Δύση και κυρίως στην Αμερική. Αυτό συμβαίνει ίσως για πρώτη φορά στην Ιστορία, καθώς ως τώρα οι χώρες που είχαν οικονομική ισχύ είχαν και τη στρατιωτική υπεροπλία».

Να κάνουμε, λοιπόν, το μέλλον «σκεπτόμενο» και «συνεργό» μας. Αφού η Κίνα έχει τα χρήματα και η Αμερική τα όπλα, γιατί να μη συνεχίσουν οι Κινέζοι να πληρώνουν και να στηρίζουν την αμερικανική οικονομία, και έτσι να υπάρχει ειρήνη;

«Η πείρα δείχνει ότι οι άνθρωποι δεν κάνουμε την ιστορική εμπειρία “σκεπτόμενη” και “συνεργό”, όπως είπατε. Η Ιστορία κάνει τους ανθρώπους να σκεφτούν λίγο, αλλά δεν μαθαίνουν όσα θα μπορούσαν από αυτήν».

Πώς ξέρετε ότι η οικονομική κρίση του 2007-2008 δεν ήταν η βασική κρίση;
«Ενας άμεσος τρόπος να το καταλάβει κάποιος είναι να δει πόσο πιο έντονη και σοβαρή έχει γίνει η κρίση τώρα σε σχέση με το 2007. Οι Αμερικανοί άλλωστε έχουν την τάση ό,τι τους συμβαίνει να το ονομάζουν “το μεγαλύτερο στον κόσμο” ή ακόμη και “παγκόσμιο”. Βέβαια, καμιά φορά έχουν δίκιο, αλλά όχι πάντα».

Υπάρχει όμως πλέον αυτή η νέα αυτοκρατορία, η αμερικανική. Ποια είναι η διαφορά της από τις παλιές αυτοκρατορίες; «Υπάρχει μια πολύ σημαντική διαφορά, η οποία είναι αρνητική. Η αμερικανική αυτοκρατορία δεν συνοδεύεται από κανενός είδους πολιτική σκέψη και δομή, όπως συνέβαινε με τις αυτοκρατορίες του 19ου αιώνα. Η Αμερική έχει θέσει μερικές βασικές προϋποθέσεις και προαπαιτούμενα η ίδια για τον εαυτό της, που είναι αυθαίρετα, χωρίς καμία πολιτική σκέψη και δομή, και τα οποία τα έχει μεταφέρει και στην υπόλοιπη ανθρωπότητα. Αντίθετα, οι αυτοκρατορίες του 19ου αιώνα προσπάθησαν να δώσουν μια συγκεκριμένη πολιτική μορφή σε μια οικονομική διαδικασία διεθνοποίησης που επιχειρούσαν».

Να εξετάσουμε πάλι τον 19ο αιώνα όχι για να καταλάβουμε τους Αμερικανούς, αλλά για να εκτιμήσουμε τα βασικά τους ιστορικά λάθη...

«Νομίζω ότι θα πρέπει να ξαναδούμε τον 19ο αιώνα και να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις τότε αυτοκρατορίες όχι απλώς ως βάναυσες και ανήθικες αποικιοκρατικές δυνάμεις, όπου άνθρωποι κατέκτησαν ανθρώπους. Πρέπει να τις δούμε και να τις κατανοήσουμε ως μια συνέπεια της επέκτασης του εμπορίου και της βιομηχανίας και της δημιουργίας οικονομικών σχέσεων μεταξύ των πρώτων παραγωγών, και τελικά των σχέσεων μεταξύ της περιφέρειας και της μητρόπολης. Οι αυτοκρατορίες ήταν οι πολιτικές δομές που εν μέρει ενσυνείδητα και εν μέρει ασυνείδητα έλεγχαν τις διάφορες οικονομικές διαδικασίες, συγκρατώντας έτσι τις δυνάμεις που τις αποτελούσαν. Στα τέλη του 19ου αιώνα είδαμε να συμβαίνουν δύο σημαντικά πράγματα που δεν τα έχουμε δει ακόμη να συμβαίνουν στην παρούσα περίοδο της παγκοσμιοποίησης. Πρώτον, είδαμε πολύ μεγαλύτερη ροή χρήματος από τον ανεπτυγμένο κόσμο εκείνης της εποχήςπρος τον τότε υπό ανάπτυξη κόσμο και, δεύτερον, υπήρξε μια τεράστια μετακίνηση πληθυσμών, οι οποίοι βρήκαν έτσι μια καλύτερη ζωή. Αντίθετα, αυτό που επέβαλε η Αμερική, αρχικά το 1918 και ύστερα το 1945, ήταν ένας κόσμος από πολλά διαφορετικά έθνη. Κατόπιν τα ένωσαν όλα μαζί και τα ονόμασαν Ηνωμένα Εθνη. Τα Ηνωμένα Εθνη όμως ένωσαν ό,τι πρωτύτερα είχε διαιρεθεί. Πρώτα χωρίστηκε ο κόσμος σε ό,τι ο καθένας θεωρούσε ή υπέθετε ότι ήταν το έθνος του και μετά τους ένωσαν στα Ηνωμένα Εθνη».

Μέσα από τη μελέτη σας στη γερμανική λογοτεχνία έχετε βγάλει κάποιο συμπέρασμα για τη συμπεριφορά της Aνγκελα Μέρκελ και τον λόγο που προκάλεσε τόσα προβλήματα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη;

«Δεν ξέρω και πολλά για την προσωπικότητά της, αλλά σίγουρα έπαιξε σημαντικό ρόλο ότι μετά τον πόλεμο δεν μεγάλωσε στη Δυτική Γερμανία, η οποία ήταν από τότε μέρος της Δυτικής Ευρώπης και μέρος μιας ευρύτερα Ενωμένης Ευρώπης. Η Μέρκελ, λοιπόν, ζώντας στην Ανατολική Γερμανία, δεν μεγάλωσε με την ενωμένη Ευρώπη στο μυαλό της, αντίθετα μεγάλωσε έχοντας έχθρα απέναντι σε αυτήν την ιδέα. Είναι πρακτικά πολύ δύσκολο αυτό να μην έπαιξε ρόλο».

Επομένως, εκδηλώθηκε αυτή η έχθρα για τη «Δυτική» Ευρωπαϊκή Ενωση; «Εμείς οι άνθρωποι ξεχνάμε ότι με το να γίνει κάποιος πολιτικός, ακόμη και αρχηγός κράτους, δεν παύει να κουβαλάει όλα τα στοιχεία του χαρακτήρα του που είχε ως “απλός” άνθρωπος».

Πώς βλέπετε την Ελλάδα μέσα σε όλη αυτήν την κατάσταση που έχει δημιουργηθεί;

«Είναι απλό. Η Ελλάδα βρίσκεται στην άτυχη θέση αυτού που πηγαίνει μπροστά. Συναντάει όλες τις μεγάλες και άγνωστες δυσκολίες πρώτος. Είναι εντελώς δυσανάλογες η φασαρία που προκλήθηκε και η ζημία που κινδυνεύει να πάθει η Ελλάδα σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας της. Απλώς συνέβη για διάφορους λόγους να εμφανιστούν για πρώτη φορά στην Ελλάδα τα προβλήματα που δημιουργούνται από το να έχεις νομισματική ένωση χωρίς να έχει προηγηθεί πρώτα μια ξεκάθαρη οικονομική ένωση. Αυτό είναι κάτι που στην Ευρώπη, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, με την πτώση της Σοβιετικής Ενωσης, κανένας δεν ήταν προετοιμασμένος να το δει, παρ’ ότι ολόκληρη η ανθρώπινη οικονομική ιστορία μάς λέει ότι δεν μπορείς να έχεις νομισματική ένωση χωρίς οικονομική ένωση».

Ολα γύρω από την Ευρωπαϊκή Ενωση έγιναν με μεγάλη ευκολία. Μήπως αυτό γεννάει υποψίες; Μήπως μοιάζει σαν να βιάζονταν, ώστε η δραστηριότητά της να περιοριστεί στον οικονομικό τομέα, κάτι που ήταν συμβατό με την αμερικανική θεώρηση της Ευρώπης;

«Ναι. Από τον πρώτο καιρό γέννησε υποψίες. Το ευρώ το πέταξαν στην αρένα χωρίς να έχουν εξασφαλίσει τις σωστές προϋποθέσεις. Για όσο καιρό οι οικονομικές συνθήκες, παρ’ ότι ήταν κόντρα στη στοιχειώδη λογική, το επέτρεπαν, το ευρώ δεν έδειχνε να έχει πρόβλημα. Τώρα αποκαλύφθηκε το πρόβλημα και το ερώτημα είναι πώς θα αναπτυχθεί τώρα πλέον η λογική του ευρώ».

Η Ευρώπη των «15» ή η Ευρώπη των «27» θέλει άλλες δομές και άλλους τρόπους διοίκησης από αυτούς που ήταν επαρκείς για τους «6» και τους «12»;

«Ασφαλώς! Πιστεύω ότι τώρα η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει μόνο δύο δρόμους. Είτε να σταματήσει εδώ, να διασπαστεί και να αποχωρήσουν κάποια μέλη από το ευρώ είτε να διευρυνθεί και να δημιουργηθεί μία ακόμη μεγαλύτερη ένωση κρατών, ελπίζοντας ότι αυτό θα λύσει τα προβλήματα στην πορεία. Δεν βλέπω άλλη εναλλακτική. Οποια όμως από τις δύο λύσεις και να επιλεγεί, χρειάζονται πάρα πολύ σοβαρές αλλαγές στη διάθεση και στη συμπεριφορά των μελών της ΕΕ και προς τον εαυτό τους αλλά και προς τους άλλους εταίρους».

Η Ελλάδα κινδυνεύει να βγει ή θα έπρεπε να αποχωρήσει από το ευρώ;

«Κατ’ αρχάς να σας πω ότι αν υπήρχε η πραγματική οικονομική ένωση, τότε πολύ δύσκολα ο προϋπολογισμός της Ελλάδας θα είχε φτάσει σε αυτό το τόσο κακό σημείο. Για το αν πρέπει να αποχωρήσετε από το ευρώ, απλώς δείτε τα γεγονότα και χρησιμοποιήστε την κοινή λογική. Πρώτα πρέπει εσείς οι Ελληνες να αποκτήσετε γνώση για αυτήν την κατάσταση που σας προέκυψε. Είναι άλλο το να αντιληφθείτε την κατάσταση και άλλο να τη συνειδητοποιήσετε με την έννοια της γνώσης».

Εχω διαβάσει ότι υποστηρίζετε τη δημιουργία μιας παγκόσμιας κυβέρνησης.

«Υποστηρίζω αυτό που αποκαλώ “παγκόσμια διακυβέρνηση”, η οποία είναι μια διαδικασία διακυβέρνησης και όχι μια παγκόσμια κυβέρνηση η οποία είναι ουτοπική και δεν υπάρχει κανένας λόγος για τη δημιουργία της».

Είστε μελετητής του Γκαίτε και τον διδάσκετε εδώ στο MagdaleneCollege. O Γκαίτε έχει πει ότι «μια πραγματικά καλή κυβέρνηση είναι η κυβέρνηση που μας μαθαίνει να κυβερνάμε τον εαυτό μας».

«Αυτός ακριβώς εννοώ ότι πρέπει να είναι ο τελικός σκοπός μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης. Ο Γκαίτε έχει πει τόσο πολλά και σημαντικά πράγματα. Δεν ήταν ένας απλός εθνικός ποιητής, ήταν μια παγκόσμια μορφή που κατέκτησε σχεδόν κάθε πνευματικό τομέα. Είναι στην ουσία αυτός που επινόησε τον όρο “παγκόσμια λογοτεχνία”».

Γι’ αυτό έχει αναγορευτεί ο τελευταίος «homouniversalis»;

«Είχε προβλέψει έναν κόσμο στον οποίο ένας Ευρωπαίος, όπως ο ίδιος, θα μπορούσε να είναι σε άμεση επαφή με κάποιον στην Αμερική, στην Αφρική, στην Αυστραλία, στην Κίνα και στην Ινδία και να αναπτύσσουν έναν παγκόσμιο διάλογο. Στην πραγματικότητα μιλούσε από τον 17ο αιώνα για μία από τις πρώτες μορφές ενός παγκόσμιου οργανισμού, “τη Δημοκρατία των Γραμμάτων”. Εχω αφιερώσει πολύ χρόνο διδάσκοντας Γκαίτε, Χέγκελ και Μαρξ εδώ στο πανεπιστήμιο, αλλά εξαιτίας του ενδιαφέροντός μου για τη θεολογία έχω ασχοληθεί πολύ και με τον τρόπο με τον οποίο επιδρούν οι διάφορες ιδέες στην κοινωνία και με το πώς μπορούμε να αντιληφθούμε την Ευρώπη τώρα και στο παρελθόν. Κοιτάξτε, όλη η γνώση για αυτό που μας συμβαίνει τώρα, για αυτό που πιθανόν θα έρθει αλλά και για τις λύσεις που υπάρχουν είναι εκεί. Στην ανθρώπινη Ιστορία. Είναι στην ανθρώπινη φύση να έχουμε την εντύπωση, αν όχι τη βεβαιότητα, ότι είμαστε το κέντρο όλης της ιστορικής διαδρομής του πλανήτη και πως ό,τι μας συμβαίνει είναι το πιο σημαντικό από καταβολής κόσμου. Δεν είναι έτσι όμως».
Ο Νίκολας Μπόιλ, ευγενέστατος, μας συνόδευσε ως την είσοδο του κολεγίου. «Μη σκεφτείτε απόψε την κουβέντα μας. Από αύριο. Περάστε καλά στο Λονδίνο, είναι πολύ ωραία πόλη». Είχε δίκιο, αλλά μια αναπόφευκτη, νοερή, γρήγορη επανάληψη της κουβέντας που μόλις είχαμε έφερε τη σκέψη ότι τελικά οι άνθρωποι ζούμε τόσο άσχημα επειδή καταφθάνουμε στο παρόν μας πάντα ανέτοιμοι, ανίκανοι και ανόητοι. Γι’ αυτό όλα όσα μάς τυχαίνουν φαινομενικά, χωρίς να τα επιδιώκουμε και χωρίς να τα θέλουμε, είναι τελικά πάντοτε δίκαια, με έναν τρόπο ξεκάθαρο και αναμφίβολο.

Το βιβλίο του Νίκολας Μπόιλ «2014: How to Survive the Next World Crisis» κυκλοφορεί στα αγγλικά από τις εκδόσεις Continuum (www.continuumbooks.com και www.amazon.co.uk).

Δημοσιεύθηκε στο BHMagazino, τεύχος 515, σελ. 20-24, 29/08/2010.

Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010

"Κατά λάθος ζει κανείς"

Από την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι την Κυριακή 7 Ιανουαρίου 1945, για πέντε ολόκληρες εβδομάδες, η Αθήνα έγινε το πεδίο μάχης μιας ανείπωτης αλληλοσφαγής των Ελλήνων. Τα όσα συνέβησαν τον τραγικό εκείνο Δεκέμβριο σημάδεψαν ανεξίτηλα την ελληνική ιστορία.

Η εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ τη Κυριακή 5 Δεκεμβρίου 2010 δημοσίευσε μιά έκδοση με το τίτλο: "1944 Ο ΜΟΙΡΑΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ". Στην έκδοση αυτή εκτός από τις καταπληκτικές φωτογραφίες του DMITRI KESSEL περιέχονται σημαντικά κείμενα. Ένα από αυτά ανήκει στο ΜΙΝΩ ΔΟΥΝΙΑ, εξέχοντα καθηγητή της Μουσικής στο Κολλέγιο Αθηνών. Το ημερολόγιό του κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις "Το βιβλιοπωλείο της Εστίας" με το τίτλο "ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΚΑΤΟΧΗΣ". Ακολουθεί το απόσπασμα που δημοσίευσε ΤΟ ΒΗΜΑ από αυτό το ημερολόγιο.

Σάββατο 2 Δεκεμβρίου
Αποχωρούν από τη κυβέρνηση οι Εαμικοί υπουργοί. Ανασυστήνεται το αρχηγείο του ΕΛΑΣ. Το ΕΛΑΣ δηλαδή δεν παίρνει πιά διαταγές από το συμμαχικό στρατηγείο.

Κυριακή 3 Δεκεμβρίου
Εαμικό συλλαλητήριο στας Αθήνας παρά την απαγόρευση του άγγλου στρατιωτικού διοικητού. Νεκροί και τραυματίες εν όλω περί τους 120. Δεν έχουμε φως. Όλη η Αθήνα βουτηγμένη στο σκοτάδι.

Δευτέρα 4 Δεκεμβρίου
Γενική απεργία. Ούτε φως, ούτε νερό. Έξω από το σπίτι μας αφόπλισαν σήμερα τα ξημερώματα περί τους 600 στρατιώτες του ΕΛΑΣ. Κατά το μεσημέρι τους φόρτωσαν σε λεωφορεία και τους οδήγησαν προς τις Θήβες απ' όπου είχαν έρθει. Έφερναν μαζί τους βαρύτατο οπλισμό για 8.000 άνδρες. Πολυβόλα, όλμους, κανόνια.

Τρίτη 5 Δεκεμβρίου
Εξακολουθεί η γενική απεργία. Χωρίς νερό, χωρίς φως, χωρίς τηλέφωνο, χωρίς ειδήσεις, χωρίς ψωμί, χωρίς τρόφιμα. Άρχισε εμφύλιος πόλεμος. Διαρκείς πυροβολισμοί και εκπυρσοκροτήσεις χειροβομβίδων, όλμων, οβίδων.

Τετάρτη 6 Δεκεμβρίου
Εξακολουθεί ο εμφύλιος σπαραγμός. Όλη τη νύχτα χθες και σήμερα όλη την ημέρα ακούγονται χιλιάδες εκπυρσοκροτήσεις διαφόρων ειδών όπλων. Αγγλικά αεροπλάνα και θωρακισμένα αυτοκίνητα περιπολούν. Τι θα γίνει; Ο Scobie έδωσε διορία ως απόψε στις 12 να καταθέσουν οι διαμαχόμενοι τα όπλα. Δεν έχουμε ούτε φως ούτε τρόφιμα.

Πέμπτη 7 Δεκεμβρίου
Η πρόταση φαίνεται απερρίφθη. Στις 12 μ.μ. ακριβώς ακούστηκαν φοβεροί κανονιοβολισμοί. Όλη η Αθήνα φωταγωγήθηκε από φωτοβολίδες. Τρομερές μάχες διεξάγονται σ' όλη την Αθήνα. Οι Άγγλοι λαμβάνουν μέρος με αεροπλάνα και πυροβολικό εναντίον του ΕΛΑΣ. Παρακολούθησα με τα κιάλια δραματικές φάσεις του αγώνα στους πρόποδες του Υμηττού. Από το Ψυχικό όπου βρίσκομαι, πυροβολικό βάλλει στους γύρω λόφους.Τα βλήματα περνούν πάνω από τα κεφάλια μας.
Από 3 ημερών υποφέρω από μια ελεεινή νευραλγία στα δόντια μου. Είμαι ψυχικό ερείπιο για την τροπή των πραγμάτων.

Παρασκευή 8 Δεκεμβρίου
Εξακολουθεί η άγρια μάχη σ' όλη την περιοχή Αθηνών και περιχώρων. Το Ψυχικό είναι μεγάλο κέντρο μονομαχιών πυροβολικού. Τα πολυβόλα είναι το διαρκές φόντο. Σήμερα, πηγαίνοντας να πάρω ψωμί, σφύριξε μια σφαίρα δίπλα στ' αυτιά μου. Ψωμί δεν είχε. Μόλις νύχτωσε έπαψε το κακό. Αλλά μετά τα μεσάνυχτα ξανάρχισε σποραδικά. Διάγγελμα του πρωθυπουργού Παπανδρέου.

Σάββατο 9 Δεκεμβρίου
Μια τρομερή μέρα για το Ψυχικό. Μόλις ξημέρωσε άρχισε το πολυβόλο.Κατά το μεσημέρι εξελίχθηκε μια τρομερή μάχη μέσα στο Ψυχικό. Όλμοι και οβίδες σκάζαν προς το νταμάρι, άλλοι σφύριζαν ανατριχιαστικά πάνω από το σπίτι μας. Μερικές οβίδες σκάζουν ολίγες δεκάδες μέτρα από τη πόρτα μας. Στα βουνά γύρω βλέπουμε αντάρτες με όπλα. Πυροβολισμοί προς όλες τις κατευθύνσεις. Κατά λάθος ζει κανείς. Έχουμε οικογενειακώς καταφύγει στο υπόγειο. Εκεί τρώμε και κοιμόμαστε. Τ' απόγεμα είδα φοβερή αεροπορική επίθεση με 10 περίπου αεροπλάνα κατά του κέντρου της Αθήνας, ίσως Παγκράτι. Είμαστε δύο μέρες χωρίς ψωμί, χωρίς τρόφιμα, φως, κ.τ.λ.

Κυριακή 10 Δεκεμβρίου
Περάσαμε μια φοβερή νύχτα. Νόμιζα δε θα ξημερωνόμαστε. Το ανατριχιαστικό σφύριγμα των οβίδων γύρω μας παραλύει τα νεύρα μας, ακολουθούν δαιμονιώδεις εκρήξεις. Τα θραύσματα κτυπούν τα παράθυρα και άλλα πέφτουν στο κήπο μας. Τ' απόγεμα παρακολούμε βαρύ βομβαρδισμό του Υμηττού. Και πέρα στην Αθήνα ακούμε βόμβες να πέφτουν. Φαίνεται ότι αυτή η κόλαση θα κρατήσει ακόμα καιρό.

Δευτέρα 11 Δεκεμβρίου
Περάσαμε σχετικά ήσυχη νύχτα. Αλλά κατά διαστήματα κάποιο πυροβόλο βάλλει κατά του Ψυχικού. Στην άμεση γειτονιά μας χτυπήθηκαν αρκετά σπίτια. Είναι φοβερό το συναίσθημα ότι οποιαδήποτε στιγμή μπορεί να γκρεμιστεί το σπίτι σου. Χαίρεται κανείς ότι όλοι οι δικοί του είναι ακόμη στη ζωή. Κατά τα ξημερώματα μεγάλη μάχη πέριξ της "Σωτηρίας" με βαρύ πυροβολικό. Τ' απόγεμα πολυβολισμοί από αεροπλάνα. Συναντούν πυρά βαρέων αντιεροπορικών πολυβόλων.

Τρίτη 12 Δεκεμβρίου
Η νύχτα ήσυχη πάλι σχετικά. Επικρατεί ηρεμία στη περιοχή μας. Τι να συμβαίνει; Το χθεσινό ανακοινωθέν της Κυβερνήσεως αρκετά επιφυλακτικό. Μια σημερινή αγγλική προκήρυξη μιλάει μια γλώσσα σαφή, μαλακή, σαν να προετοιμάζει το έδαφος για συζητήσεις, για συνδιαλλαγή. Μήπως γίνονται διαβήματα για ανακωχή; Σήμερα βρήκαμε λαχανικά, δεν έχουμε όμως λάδι και τα φαγητά είναι ελεεινά.

Τετάρτη 13 Δεκεμβρίου
Ο στρατηγός Alexander βρίσκεται από χθες στην Αθήνα. Η Αγγλία είναι ανένδοτη. Ζητεί από τον ΕΛΑΣ ν' απομακρυνθεί από την Αττική. Εν τω μεταξύ εξακολουθούν οι μάχες στους δρόμους της Αθήνας. Οδοφράγματα, ντουφέκια, πολυβόλα, αεροπλάνα, βόμβες, πυροβολικό και όλμοι! Τις νύχτες περιπολούν αεροπλάνα και ρίχνουν φωτοβολίδες κάθε 5 λεπτά. Σήμερα τ' απόγεμα τεράστια έκρηξη πυρομαχικών στο Χολαργό στους πρόποδες του Υμηττού, κατόπιν βομβαρδισμού από αγγλικά αεροπλάνα. Δεν έχουμε τρόφιμα, ούτε ψωμί, ούτε νερό πια. Η κατάστασή μας χειροτερεύει αισθητά.

Πέμπτη 14 Δεκεμβρίου
Ήσυχη σχετικά νύχτα αλλά ζωηρή δράση την ημέρα. Τα τρόφιμα όλο και σπανίζουν. Ένα τσιγάρο 15 δρχ. Λάδι 2.000 δρχ. Ένα ψωμί 500 δρχ. Το νερό μας λείπει εντελώς. Κουβαλούμε από μακρυνά πηγάδια. Τι σημαίνει ένα ποτήρι νερό! Πλένουμε πιάτα και μαχαιροπήρουνα με χαρτί χωρίς νερό. Για τις φυσικές ανάγκες πηγαίνουμε στο κήπο. Είμαστε ακριβώς μιά βδομάδα χωρίς ψωμί. Είχαμε σήμερα μήνυμα από το Νώντα. Τώρα προς το βράδυ πέρασαν κοντά μας μερικές "σφυριχτές" οβίδες. Στη γειτονιά μας έχουμε τρεις τραυματίες. Πολλούς νευρικούς κλονισμούς και αρκετά σπίτια με τραύματα από οβίδες.

Παρασκευή 15 Δεκεμβρίου
Εξακολουθεί ζωηρότερη η μάχη σήμερα: αεροπλάνα, βόμβες, πυροβολικό. Ο γιατρός Πάγκαλος που είχε αποκλεισθεί στας Αθήνας, επέστρεψε και μας έφερε νέα: "Αν δείτε την Αθήνα, είναι για να κλαίτε! Ολόκληρες πολυκατοικίες έχουν ανατιναχθεί για να γίνουν οδοφράγματα. Η επισιτιστική κατάσταση είναι απελπιστική. Πείνα! Καταστήματα λεηλατούνται". Εμείς εδώ στο Ψυχικό βρίσκουμε μόνο λαχανικά. Δεν έχουμε όμως χρήματα.

Σάββατο 16 Δεκεμβρίου
Σχετική ησυχία. Μόνο πολυβολισμοί από αεροπλάνα στη περιοχή του Γαλατσιού. Διαδίδονται πολλά: άφιξη βρετανικών δυνάμεων, διαπραγματεύσεις κ.τ.λ. αλλά τίποτε το επίσημο. Το φλέγον ζήτημα είναι η παντελής έλλειψη τροφίμων. Έκανα γύρο στο Χαλάνδρι για να βρω κάτι. Το θέαμα απερίγραπτο. Αιωνόβια δέντρα, πεύκα και λεύκες διαμέτρου άνω του ενός μέτρου έχουν κοπεί και χρησιμοποιούνται για οδοφράγματα.

Η ζωή ξαναρχίζει στα 46

Η ευτυχία έρχεται µετά την κρίση της µέσης ηλικίας.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Περικλής ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: TA NEA Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2010

Το σηµείο καµπής στη ζωή του ανθρώπου είναι τα 46 χρόνια. Σε αυτή την ηλικία βιώνει ο άνθρωπος την πιο βαθιά µελαγχολία.

Αµέσως µετά αρχίζει το ταξίδι προς την ευτυχία. Το περιοδικό «Economist» αφιέρωσε το εξώφυλλό του σε αυτό το θέµα. ∆εν παραλείπει όµως να υπενθυµίσει την ατάκα του γάλλου ηθοποιού Μορίς Σεβαλιέ: «Τα γηρατειά δεν είναι και τόσο άσχηµα αν λάβουµε υπόψη µας την εναλλακτική λύση».

Οι κακόπιστοι θα µπορούσαν να υποθέσουν ότι το έγκυρο βρετανικό περιοδικό ήθελε απλώς να παρηγορήσει τους αναγνώστες του, ο µέσος όρος ηλικίας των οποίων είναι ακριβώς τα 46 χρόνια: εάν κάποιοι από αυτούς δεν αισθάνονται και πολύ καλά, τώρα ξέρουν ότι τα πράγµατα στο µέλλον θα γίνουν καλύτερα.

Ο λόγος όµως δεν είναι αυτός. Στην πραγµατικότητα, ο «Economist» επιβεβαιώνει την τάση που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια στη Δύση: Χωρίς τη µέτρηση της Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν δεν έχει κανένα νόηµα.

Ο«Economist» επικαλείται µεταξύ άλλων τη µελέτη του αµερικανού καθηγητή Οικονοµικών Ντέιβιντ Μπλέιντσφλαουερ, ο οποίος εξέτασε τα δεδοµένα από 72 χώρες, οι κάτοικοι των οποίων κλήθηκαν να απαντήσουν στην ερώτηση πόσο ικανοποιηµένοι είναι από τη ζωή τους. Ενα από τα συµπεράσµατα είναι ότι ο µέσος όρος ηλικίας αλλάζει από χώρα σε χώρα. Για τους Ελβετούς το ναδίρ της ικανοποίησης από τη ζωή εντοπίζεται στα 35 χρόνια, οι Ουκρανοί βουτάνε σε βαθιά µελαγχολία στα 62 τους. Ο µέσος όρος, ωστόσο, και στις 72 χώρες είναι τα 46 χρόνια.

Χρειαζόταν µια αµερικανική έρευνα για να µάθουµε ότι κάπου ανάµεσα στα 40 και τα 50 πολλοί άνθρωποι περνούν αυτό που γνωρίζουµε όλοι ως κρίση της µέσης ηλικίας; Ασφαλώς όχι. Αλλά, όπως επισηµαίνει ο «Economist», η έκπληξη βρίσκεται µετά: Παρά το γεγονός ότι όσο πλησιάζουν προς την τρίτη ηλικία οι άνθρωποι χάνουν πράγµατα που εκτιµούν, όπως είναι η ζωντάνια, η ευστροφία και η εµφάνιση, κερδίζουν αυτό που ξοδεύουν µια ζωή για να βρουν: την ευτυχία. Το βρετανικό περιοδικό υπενθυµίζει επίσης ότι, αντίθετα µε τους συµβατικούς οικονοµολόγους που µετρούν µόνο τον πλούτο, ένας νέος κλάδος της επιστήµης της Οικονοµίας θεωρεί την ευτυχία ένα µετρήσιµο οικονοµικό µέγεθος.

Το 2008, ο πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί ζήτησε από δύο νοµπελίστες οικονοµολόγους, τον Αµάρτια Σεν και τον Τζόζεφ Στίγκλιτς, να δηµιουργήσουν έναν δείκτη µέτρησης της εθνικής ευµάρειας πέρα από το ΑΕΠ. Και µόλις τον περασµένο µήνα στη Βρετανία ο πρωθυπουργός της χώρας Ντέιβιντ Κάµερον ανακοίνωσε ότι η κυβέρνησή του θα αρχίσει να συγκεντρώνει στοιχεία σχετικά για τη συλλογική ευεξία.

Σε κάθε περίπτωση, οι ειδικοί επικεντρώνουν τις προσπάθειές τους στο αιώνιο ερώτηµα: τι µας κάνει ευτυχισµένους; Αποφασιστικό ρόλο παίζουν τέσσερις παράγοντες: το φύλο, ο χαρακτήρας, οι εξωτερικές συνθήκες και η ηλικία.

Οι γυναίκες είναι ελαφρώς πιο ευτυχείς από τους άντρες – αν και πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη –, όπως και οι εξωστρεφείς σε σχέση µε τους εσωστρεφείς. Μερίδιο στην ευτυχία έχουν επίσης το εισόδηµα, η υγεία, η εκπαίδευση, οι σχέσεις. Για την ηλικία, τέλος, µια σειρά από πρόσφατες µελέτες καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι η ψυχολογική ευµάρεια είναι µια καµπύλη που έχει το σχήµα του λατινικού γράµµατος U. Ετσι, ο άνθρωπος στα 20 του χρόνια αισθάνεται ψυχολογικά ακµαίος και πιάνει... πάτο στα 46. Υστερα όµως έρχεται η ευτυχία.

Κοντά στην τρίτη ηλικία οι άνθρωποι χάνουν τη ζωντάνια τους αλλά κερδίζουν την ευτυχία.

Τετάρτη 22 Δεκεμβρίου 2010

Μια ενδιαφέρουσα εργασία

ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ

ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ

ΣΠΟΥΔΩΝ

«ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ»

ΕΡΓΑΣΙΑ:

ΘΕΜΑ: «Η Μαύρη Αγορά και οι ακίνητες περιουσίες

που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής (1941-1944)»

ΤΟΥ ΦΟΙΤΗΤΗ:

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Δ. ΣΑΜΙΟΥ

ΑΘΗΝΑ

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή………………………………………………………. σελ. 3

1. Η οικονομική κατάρρευση και η εμφάνιση της μαύρης αγοράς…… σελ. 4-12

1.1 Η Ελλάδα υπό τριπλή κατοχή…………….……..σελ. 4

1.2 Οι δωσίλογες Κυβερνήσεις ……………………. σελ. 5

1.3 Αιτίες της κατάρρευσης της οικονομίας……...σελ. 6-8

1.4 Η μαύρη αγορά: περιγραφή και λειτουργία …..σελ. 9-10

1.5 Τα αποτελέσματα: πείνα, λιμός, αρρώστιες και θάνατος………..…σελ. 11-12

2. Οι ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής……...σελ. 13-19

2.1 Πώς γινόταν οι αγοραπωλησίες των ακινήτων…σελ.14-15

2.2 Γενικά στοιχεία…………………………….…….σελ.16

2.3 Οι πωλητές …………………….………….……..σελ.16-17

2.4 Η αξία των ακινήτων……….…………….……σελ.17

2.5 «Οι αγοραστές»…………………………..…….σελ.17-18

2.6 Συμπληρωματικά στοιχεία……………..…….σελ. 18-19

3. Τι απέγιναν οι ακίνητες περιουσίες ……σελ. 20-23

3.1 Οι υποσχέσεις σελ…………………..20

3.2 Ο δικαστικός αγώνας σελ……..21-23

4. Επίλογος ………………………………………….. σελ. 24

5. Χρονολόγιο……………………………………….. σελ. 25

6. Βιβλιογραφία …………………..……………….. σελ. 26

Εισαγωγή

«Ζηλωτόν μεν ο πλούτος τίμιον μέντοι και θαυμαστόν η δικαιοσύνη».

(Ο πλούτος είναι βέβαια ζηλευτός, η δικαιοσύνη όμως είναι πολύτιμο και θαυμαστό πράγμα).

ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ

Η περίοδος της Κατοχής (1941-1944) ήταν από τις πιο τραγικές περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Η Ελλάδα βγήκε από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εντελώς κατεστραμμένη. Πολλές δεκαετίες, σκοτάδι κάλυπτε αυτά τα δίσεκτα έτη. Για πολιτικούς λόγους είχε επιβληθεί λήθη. Γεγονότα, πρόσωπα, στάσεις και πρακτικές είχαν ξεχαστεί και σκεπαστεί από το μύθο και το ψέμα. Για παράδειγμα ο στρατιωτικός και οικονομικός δωσιλογισμός είναι ζητήματα που δεν έχουν ερευνηθεί αρκετά. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια, η έρευνα έχει αρχίσει να φωτίζει ιδιαίτερες πτυχές και γεγονότα της περιόδου.

Σκοπός της μικρής αυτής εργασίας είναι να ερευνήσει τι έγινε κατά τη διάρκεια της κατοχής και πώς χιλιάδες ακίνητες περιουσίες άλλαξαν χέρια με αποτέλεσμα βαθιές αλλαγές στην κοινωνική δομή της μεταπολεμικής Ελλάδας. Μετά τη λήξη του Πολέμου και του Εμφυλίου εμφανίστηκε μια ομάδα ανθρώπων, οι περιβόητοι «νεόπλουτοι» με τεράστιες περιουσίες (κινητές και ακίνητες) που είχαν αποκτηθεί κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Η ομάδα αυτή διεκδικούσε (και τον πήρε τελικά) ρόλο και λόγο στην οικονομική και πολιτική ζωή του τόπου.

Η εργασία διαρθρώνεται σε τρία κεφάλαια:

Αρχικά παρουσιάζονται συνοπτικά οι βασικές αιτίες της πλήρους οικονομικής κατάρρευσης της Ελλάδας. Εξετάζονται οι συνθήκες που επέτρεψαν τη δημιουργία και λειτουργία της μαύρης αγοράς, οι περίοδοι της και τα αποτελέσματά της που ήταν η πείνα, ο λιμός και οι μαζικοί θάνατοι χιλιάδων ανθρώπων.

Στη συνέχεια παρουσιάζονται αναλυτικά πλήρη στοιχεία για τις αγοραπωλησίες ακινήτων που έγιναν κατά τη διάρκεια της κατοχής. Με πίνακες αποκαλύπτεται το μέγεθος και η έκταση της κλοπής που έγινε την περίοδο αυτή. Περίπου 350.000 ακίνητα, κόποι μιας ζωής, άλλαξαν χέρια κάτω από συνθήκες εξαθλίωσης, πείνας, λιμού και εκβιασμών, κυριολεκτικά για ένα κομμάτι ψωμί, λίγα δράμια λάδι και μερικές χούφτες σταφίδες.

Τέλος με έρευνα στα αρχεία των εφημερίδων της εποχής μετά την απελευθέρωση και τον εμφύλιο (1944-1951) αποκαλύπτεται πώς έληξε το ζήτημα των κατοχικών αγοραπωλησιών ακινήτων.

Η εργασία στο μεγαλύτερο μέρος της στηρίζεται σε έρευνα πρωτογενών πηγών. Δεν φιλοδοξεί να καλύψει πλήρως το θέμα της οικονομίας της Κατοχής. Θα ήθελε όμως να είναι μια αρχή, μια μικρή συμβολή στην έρευνα και την αποκάλυψη και άλλων στοιχείων για την μαύρη αυτή περίοδο.

Στις δύσκολες στιγμές που περνά σήμερα η πατρίδα μας, είναι τραγικά επίκαιρη διότι δείχνει πώς η φτώχεια, η πείνα, η οικονομική ανέχεια ακόμα και ο θάνατος που βασανίζει τους πολλούς, μπορεί υπό συνθήκες να παράξει πλούτο και δύναμη για τους λίγους. Είναι για αυτό ο ελάχιστος φόρος τιμής στους ανθρώπους που χάθηκαν τότε ή επιβίωσαν με πολλά προβλήματα…..

1. Η οικονομική κατάρρευση της Ελλάδας και η εμφάνιση της μαύρης αγοράς.

Από τις 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι τον Απρίλη του 1941,για περίπου έξι μήνες, πάνω στα βουνά της Ηπείρου και της Αλβανίας, ο ελληνικός στρατός ταπείνωνε τις ιταλικές στρατιές. Η αδύναμη Ελλάδα αντιστεκόταν και νικούσε. Τον Απρίλη, οι Γερμανοί ανέλαβαν να βγάλουν από τη δύσκολη θέση τους συμμάχους τους. Περνώντας την ελληνική μεθόριο από τα βουλγαρικά σύνορα στις 6 Απριλίου 1941 και εφαρμόζοντας την τακτική του κεραυνοβόλου πολέμου προήλασαν ταχύτατα προς την Αθήνα.

1.1 Η Ελλάδα υπό τριπλή κατοχή:

Το μέτωπο στην Αλβανία κατέρρευσε, ο στρατός άρχισε να υποχωρεί και σύντομα ο στρατηγός Τσολάκογλου, σαν έτοιμος από καιρό, υπόγραψε τη συνθηκολόγηση. Στις 27 Απριλίου ο γερμανικός στρατός εισερχόταν νικητής στην Αθήνα. Πέρασε από τους έρημους δρόμους της και ύψωσε στην Ακρόπολη τη γερμανική σημαία με τα ναζιστικά σύμβολα. Ο κόσμος αμήχανος, είδε την Κυβέρνηση και το Βασιλιά να αναχωρούν και να τον αφήνουν έρμαιο στις διαθέσεις των κατακτητών. Για άλλη μια φορά ένιωσε απογοητευμένος και προδομένος.

Η νικημένη Ελλάδα ήταν μια φτωχή, αγροτική χώρα, με αναιμική βιομηχανία, με ανεπαρκείς και προβληματικές υποδομές (δρόμοι, λιμάνια, σιδηρόδρομος κλπ). Δεν είχε για τον Άξονα κάποιο ιδιαίτερο οικονομικό ή παραγωγικό ενδιαφέρον1.

Η κατάληψη της Ελλάδας είχε κάποια γεωστρατηγικά οφέλη για τον Άξονα. Σε κάθε περίπτωση όμως οι Γερμανοί ήθελαν να απαγκιστρώσουν το συντομότερο πολύτιμες στρατιωτικές δυνάμεις από τη Βαλκανική εκστρατεία-περιπέτεια και να επικεντρωθούν στους δύο κεντρικούς στρατιωτικούς στόχους που είχαν:

α) την γρήγορη προέλαση, εισβολή και συντριβή της Σοβιετικής Ένωσης και

β) τη στήριξη της εκστρατείας στη Βόρεια Αφρική (Ρόμελ).

Για τους λόγους αυτούς η Ελλάδα χωρίστηκε σε ζώνες κατοχής υπό την ευθύνη του γερμανικού, του ιταλικού και του βουλγαρικού στρατού 2.

Οι Γερμανοί κράτησαν ως νικητές τις πιο ενδιαφέρουσες στρατηγικά περιοχές: Αθήνα, Θεσ/νίκη, Έβρο, Χίο, Σάμο, Λήμνο, Λέσβο, Σκύρο, Μήλο, Κύθηρα, Αντικύθηρα και Κρήτη.

Οι Βούλγαροι για τις διευκολύνσεις που προσέφεραν πήραν τη Δυτική Θράκη και τη Μακεδονία αποκτώντας την πολυπόθητη έξοδο στο Αιγαίο και αποκαθιστώντας εν μέρει τα σύνορα του 1912.

Οι Ιταλοί πήραν όλα τα υπόλοιπα, δηλαδή λίγο περισσότερο από το 70% του ελληνικού εδάφους.

1. Εκτός βέβαια από κάποια ορυχεία (μεταλλεύματα, αλουμίνιο κλπ) και κάποιες μονάδες βαριάς βιομηχανίας (όπλα, μηχανουργεία, χημικά, τσιμέντο κλπ)

2. Για τις ζώνες κατοχής, ενδιαφέροντα σχόλια και πληροφορίες υπάρχουν στο άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 138-139, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα.

1.2 Οι δωσίλογες Κυβερνήσεις.

«…Σε κάθε τόπο θα βρεθούνε κάμποσα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα, που θα εξυπηρετήσουν πρόθυμα τους σκοπούς μου, γιατί αυτό θα είναι ο μόνος τρόπος για να αναδειχτούν και να πλουτίσουν στη χώρα τους…»3

Α. Χίτλερ

Μετά το μοίρασμα σε ζώνες κατοχής οι Γερμανοί ενδιαφέρθηκαν να λύσουν και το πολιτικό πρόβλημα της Ελλάδας. Αφού ο Βασιλιάς και η Κυβέρνηση είχαν εγκαταλείψει τη χώρα, έπρεπε να υπάρξει ως διάδοχη κατάσταση μια Κυβέρνηση που θα έδινε στους Έλληνες το αίσθημα της συνέχισης ύπαρξης του Κράτους και την ψευδαίσθηση ελευθερίας και αυτονομίας.

Οι προπολεμικές εμπορικές σχέσεις με τη Γερμανία (κλήρινγκ), οι νόμιμες και παράνομες δραστηριότητες της γερμανικής αρχαιολογικής αποστολής 4, η δράση της γερμανικής Πρεσβείας, αλλά το κυριότερο η ιδεολογική δουλειά που είχε κάνει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου και οι μικρές, δραστήριες οργανώσεις της Άκρας Δεξιάς είχαν κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου διαβρώσει πολιτικά, αρκετούς εκπροσώπους του πολιτικού κόσμου, του στρατού, της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου. Από αυτούς τους κύκλους επιλέχτηκαν αυτοί που θα επάνδρωναν τις δωσίλογες Κυβερνήσεις των Ελλήνων. Αυτές ήταν:

- 30 Απριλίου 1941 μέχρι 2 Δεκεμβρίου 1942 Κυβέρνηση Τσολάκογλου.

- 2 Δεκεμβρίου 1942 μέχρι 7 Απριλίου 1943 Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου και

- 7 Απριλίου 1943 μέχρι την απελευθέρωση Σεπτέμβριος 1944 Κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη.

Στην πραγματικότητα όλη την εξουσία την είχαν στα χέρια τους ο Πληρεξούσιος της Γερμανίας στην Ελλάδα, πρέσβης Γκύντερ Άλτεμπουργκ και ο Ιταλός Πληρεξούσιος, Πελεγκρίνο Γκίτζι. Οι δωσίλογες Κυβερνήσεις ήταν ανίκανες να επιλύσουν βασικά προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός (επισιτιστικό, έλεγχος της αγοράς, περίθαλψη τραυματιών, λειτουργία δημόσιων υπηρεσιών, απειλές από τις διεκδικήσεις των εθνικών μειονοτήτων κλπ). Αντίθετα έκαναν ό,τι μπορούσαν για να στηρίξουν και να εφαρμόσουν τις αποφάσεις των Κατακτητών. Για το λόγο αυτό οι Κυβερνήσεις ήταν εντελώς ανυπόληπτες στα μάτια του κόσμου και προκαλούσαν το μίσος και την οργή.

«…και στη δική μας χώρα από την πρώτη στιγμή έτρεξαν κοντά στους καταχτητές τα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα. Έτρεξαν πρώτα πρώτα οι Τσολάκογλοι, οι Μπάκοι, οι Γκοτζαμάνηδες, οι Καραμάνοι, στρατηγοί, απάτριδες, πολιτικάντηδες, τυχοδιώκτες. Με την πρόφαση να περισώσουν τάχα κάτι από την καταστροφή, μα στην πραγματικότητα για να εξασφαλίσουν αξιώματα, πρωτοκαθεδρίες, φαγοπότια, ρεμούλες για τον εαυτό τους, τους συγγενείς τους και τους φίλους τους, εδέχθηκαν να κυλιούνται καθημερινά στη λάσπη της προδοσίας, να κοψομεσιάζονται, να υποβοηθάνε τη λεηλασία και την ερήμωση της χώρας τους και να δίνουνε πρόσχημα νομιμότητας σε όλα τα κακουργήματα των κατακτητών…Ένας υπουργός είχε κάποτε την αναισχυντία να πει σε φίλους του που τον ρώτησαν πώς μένει στην Κυβέρνηση αφού ο λαός πεθαίνει στους δρόμους από την πείνα: - Εγώ έχω το αυτοκίνητό μου. Καλά τρώγω και πίνω. Ο λαός που ήθελε πόλεμο, ας βγάλει τώρα τα μάτια του..» 5.

3. Το απόσπασμα είναι παρμένο από το κείμενο του Δημήτρη Γληνού: «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο» και υπάρχει στις «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 147, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975.

4. Για το ρόλο των αρχαιολογικών Αποστολών, την αρχαιοκαπηλία και τις καταστροφές αρχαίων μνημείων δες: Σιμόπουλος Κυριάκος, «Η λεηλασία και η καταστροφή των ελληνικών αρχαιοτήτων», Αθήνα, 1993, σελ. 59-67 και 420-432.

5. Δημήτρης Γληνός, «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο», υπάρχει στις «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 147, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975.

1.3 Αιτίες της οικονομικής κατάρρευσης.

«…Σε όλα τα κατεχόμενα εδάφη βλέπω τους ανθρώπους να ζουν εκεί μπουκωμένοι στο φαΐ, ενώ ο δικός μας λαός πεινάει. Για τ’ όνομα του Θεού, δεν σας στείλαμε εκεί για να δουλέψετε για την ευημερία των λαών που σας εμπιστευτήκαμε, αλλά για να πάρετε όσο περισσότερα μπορείτε ώστε να μπορέσει να ζήσει ο γερμανικός λαός. Περιμένω από εσάς να αφιερώσετε τις δυνάμεις σας σ’ αυτό. Αυτή η συνεχής έγνοια για τους ξένους πρέπει να τελειώνει μια για πάντα…Καρφί δεν μου καίγεται όταν μου λέτε ότι οι άνθρωποι της ζώνης ευθύνης σας πεθαίνουν από την πείνα. Αφήστε τους να πεθαίνουν, εφόσον έτσι δεν λιμοκτονεί κανένας Γερμανός..». 6

Ο Γκαίρινγκ προς τους Αρμοστές του Ράιχ και τους Στρατιωτικούς διοικητές των κατεχόμενων εδαφών, 6 Αυγούστου 1942.

α) Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής οι κατακτητές προχώρησαν σε οργανωμένες και συστηματικές κατασχέσεις όλων των αποθεμάτων (δημόσιων και ιδιωτικών) προϊόντων που χρειάζονταν για να συντηρηθούν τα στρατεύματα τους και να προωθηθούν στα μέτωπα. Γερμανοί, Ιταλοί και Βούλγαροι συναγωνίζονταν στο πλιάτσικο, στις λεηλασίες και στις αρπαγές. Τρόφιμα, δημητριακά, εργαλεία, φάρμακα, είδη ένδυσης, στρατιωτικό υλικό, οχήματα-μέσα μεταφοράς, καύσιμα, ανταλλακτικά, ζώα κ.α γίνονταν αντικείμενο και στόχος των στρατιωτών που ρήμαζαν τις αποθήκες.

β) H νομισματική κατάρρευση και ο πληθωρισμός εκμηδένισε την αξία του χρήματος και έκανε πολύ δύσκολη κάθε οικονομική συναλλαγή. Μετά τη λεηλασία και το πλιάτσικο οι Γερμανοί απαίτησαν από την Κυβέρνηση Τσολάκογλου η Ελλάδα να πληρώνει στις δυνάμεις του Άξονα τις «δαπάνες Κατοχής» που αυξάνονταν συνεχώς.

Δαπάνες Κατοχής 7.

Νοέμβριος 1941	25 δις. δραχμές
Δεκέμβριος 1942	260 δις δραχμές
Αύγουστος 1943	850 δις δραχμές

Χρήματα όμως δεν υπήρχαν. Τα κρατικά ταμεία ήταν εντελώς άδεια. Η τριπλή κατοχή είχε μηδενίσει κάθε οικονομική δραστηριότητα, ο θαλάσσιος αποκλεισμός απαγόρευε το εξωτερικό εμπόριο, τα δημόσια έσοδα από δασμούς και φόρους ήταν ασήμαντα. Η Κυβέρνηση για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των Γερμανών σε συνεννόηση με την Τράπεζα της Ελλάδας άρχισε να τυπώνει χρήμα. Η αύξηση της ποσότητας του χρήματος που κυκλοφορούσε σήμαινε αυτόματα πληθωριστικές πιέσεις και ταχεία υποτίμηση της αξίας του χρήματος.

Κυκλοφορία νομίσματος 8.

Νοέμβριος 1941	41 δις δραχμές
Σεπτέμβριος 1942	185 δις δραχμές
Αύγουστος 1943	1.030 δις δραχμές
Ιούνιος 1944	58.000 δις δραχμές

6. Mazower Mark, «Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994, σελ.35.

7. θωμαδάκης Σταύρος, «Μαύρη αγορά, πληθωρισμός και βία στην οικονομία της κατεχόμενης Ελλάδας», σελ. 124, στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα έθνος σε κρίση»,εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2006.

8. ό. π . σελ. 125.

Σε αυτά τα ποσά θα πρέπει να προσθέσουμε και τα χρήματα που τύπωνε για τις ανάγκες του ο γερμανικός στρατός («τα κατοχικά μάρκα»), τα χαρτονομίσματα της Casa Mediterranea και τις Ιόνιες δραχμές που τύπωναν οι Ιταλοί.

Το συνεχές τύπωμα χρημάτων και η ταυτόχρονη ύπαρξη πολλών εκδοτικών αρχών οδήγησαν σε πλήρη νομισματική αποδιοργάνωση και γρήγορα η δραχμή έχασε την αξία της και τη χρησιμότητά της ως αγοραστικό μέσο.

γ) Η βιομηχανική παραγωγή περιορίστηκε σε ό,τι χρειαζόταν το Ράιχ και τα στρατεύματα κατοχής. Με διάφορες νομότυπες μεθόδους οι γερμανικές εταιρείες υπέγραφαν μακράς διάρκειας συμφωνίες με τις ελληνικές βιομηχανίες. Η αποδοχή τέτοιων συμβολαίων εγγυόταν τη διανομή υλικών και καυσίμων και σε ορισμένες περιπτώσεις τεράστια κέρδη. Η άρνηση συνεργασίας με τις γερμανικές εταιρείες σήμαινε αυτόματα δήμευση της βιομηχανίας, απογύμνωση και μεταφορά των μηχανημάτων στη Γερμανία. Μακράς διαρκείας συμφωνίες υπογράφηκαν μεταξύ της Krupp και 26 ελληνικών εταιρειών π.χ το Ράιχ εξασφάλισε ετήσιες παραδόσεις 616,300 τον. πολύτιμων μετάλλων υπολογισμένης αξίας 13.000.000 RM. Επίσης η Βέρμαχτ έπαιρνε ημερησίως 2.800.000 τσιγάρα από τις 11 μεγαλύτερες ελληνικές καπνοβιομηχανίες. Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε και τις εταιρείες που ανέλαβαν να κατασκευάσουν έργα (γέφυρες, δρόμους, αεροδρόμια, λιμάνια, μηχανές κλπ) για λογαριασμό των στρατευμάτων κατοχής. Συνολικά 6.500 νέες επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής.9

Τελικά όμως η εσωτερική αγορά διαλύθηκε αφού δεν υπήρχαν προϊόντα για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού. Μικρά και μεσαία εργοστάσια, βιοτεχνίες, μαγαζιά, λεηλατήθηκαν και έκλεισαν, χιλιάδες άνθρωποι έμειναν χωρίς δουλειά και πόρους για να ζήσουν.

δ) Οι συγκοινωνιακές υποδομές κατέρρευσαν πλήρως. Όλα τα μεταφορικά μέσα (φορτηγά, αυτοκίνητα, μηχανάκια, ακόμα και τα ζώα και τα ποδήλατα!!) επιτάχτηκαν από τις δυνάμεις κατοχής. Το ίδιο και όλα τα καύσιμα, τα ανταλλακτικά και οι μηχανές. Το σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο ήταν σε κακό χάλι από τους βομβαρδισμούς και τις δολιοφθορές των ανταρτών. Τα λιμάνια και τα καράβια κατεστραμμένα.

Η τριπλή κατοχή και η πλήρης καταστροφή των συγκοινωνιακών δικτύων έκαναν αδύνατη την τροφοδοσία των αστικών κέντρων με αγροτικά προϊόντα που χρειάζονταν για τη διατροφή του πληθυσμού. Οι μεγάλες πόλεις, τα νησιά και τμήματα της ηπειρωτικής Ελλάδας απομονώθηκαν. Υπό αυτές τις συνθήκες ακόμα και αν κάποιο μέρος της αγροτικής παραγωγής γλίτωνε από τα κατοχικά στρατεύματα και τους δωσίλογους συνεργάτες τους δεν υπήρχε ασφαλείς τρόπος να μεταφερθεί στα αστικά κέντρα και ειδικά στην Αθήνα.

ε) Η χώρα προπολεμικά εισήγαγε σημαντικά ποσοστά των απαραίτητων αγαθών από τα λιμάνια και ειδικότερα από τον Πειραιά. Η καταστροφή του εμπορικού στόλου και των λιμανιών και ο ναυτικός αποκλεισμός που είχε επιβληθεί από τους Συμμάχους δεν επέτρεπε τον από θαλάσσης ανεφοδιασμό της χώρας με τρόφιμα και προϊόντα. Αυτή η εξάρτηση από τους θαλάσσιους δρόμους στάθηκε μοιραία τον πρώτο χειμώνα της Κατοχής, ειδικά για την Αθήνα και τον Πειραιά.

9. Ενδιαφέροντα και αναλυτικά στοιχεία για τη βιομηχανία και την παραγωγή επί κατοχής υπάρχουν στο άρθρο: Ετμεκτσόγλου Γαβριέλλα, «Η οικονομία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής», στο Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος 16^ος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σελ. 58-59.

στ) Οι αγρότες προπολεμικά παρέδιδαν τη σοδειά τους στο Κράτος σε προσυμφωνημένες τιμές μέσω του συστήματος συγκέντρωσης της παραγωγής. Στην Κατοχή κανένας δεν ήταν πρόθυμος να καλλιεργήσει και έπειτα να παραδώσει τη σοδειά του στις κατοχικές δυνάμεις ή στην «Κυβέρνηση» και μάλιστα έναντι χρηματικής αμοιβής η οποία δεν είχε καμία αξία.

Επιπλέον σπόροι, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, εργαλεία, κάρα και ζώα είχαν κατασχεθεί και αρπαχτεί. Αν προσθέσουμε εδώ την καταπίεση, τις μαζικές εκτελέσεις, τις σφαγές και τις πυρπολήσεις ολόκληρων χωριών που γίνονταν από τους Γερμανούς, Βούλγαρους και Ιταλούς σε όλη τη διάρκεια της Κατοχής καταλαβαίνουμε εύκολα πώς η καλλιέργεια της γης σταδιακά περιορίστηκε και η αγροτική παραγωγή σε όλα τα βασικά προϊόντα μειώθηκε. Ενδεικτικά τη χρονιά της μεγάλης πείνας (χειμώνας 1941-42) η παραγωγή δημητριακών μειώθηκε κατά 30% 10.

Συνοπτικά θα λέγαμε πως ο πόλεμος, η τριπλή κατοχή και το πλιάτσικο που εφάρμοσαν τα κατοχικά στρατεύματα πάνω στις παραγωγικές δυνάμεις της Ελλάδας οδήγησαν τη χώρα στην πλήρη οικονομική κατάρρευση. Μια εικόνα της κατάστασης μας δίνει ο παρακάτω πίνακας:

Υλικές καταστροφές της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 11.

	Απώλειες	Προπολεμικά μεγέθη	Ποσοστό απωλειών
Ζώα εργασίας	855.000	2.005.000	42,6 %
Πρόβατα, χοίροι πουλερικά	12.305.000	24. 840.000	49,5 %
Δάση	5.000 km2	19.180 km2	25 %
Οχήματα (επιβατικά, φορτηγά, λεωφορεία)	11.300	17.200	65,7 %
Οδικές γέφυρες (άνω των 6m)			90 %
Σιδηροδρομικό τροχαίο υλικό (ατμομηχανές, βαγόνια κλπ)	6.080	6.502	93,5 %
Σιδηροδρομικές γέφυρες (άνω των 10 m)	96	96	100 %
Οικοδομές	401.000	1.730.000	23,2 %
Εμπορικά πλοία (μέχρι Απρίλιο 1945)	434	583	74,5 %

ΠΗΓΗ: Κ. Δοξιάδης,«Αι θυσίαι της Ελλάδας στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», εκδόσεις Υφυπουργείου Ανοικοδομήσεως, Αθήνα, 1946.

10. Mazower Mark, «Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994, σελ.52.

11. Ο πίνακας υπάρχει στο άρθρο: Ετμεκτσόγλου Γαβριέλλα, «Η οικονομία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής», στο Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος 16^ος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000, σελ.63.

1.4 Η Μαύρη Αγορά: περιγραφή και λειτουργία

Κατά τη διάρκεια του πολέμου (Οκτώβρης 1940- Απρίλης 1941) υπήρχαν ελλείψεις προϊόντων. Από τις πρώτες μέρες όμως μέρες της κατοχής οι ελλείψεις αυτές άρχισαν να γίνονται μεγαλύτερες. Ο κόσμος χρειαζόταν είδη πρώτης ανάγκης (αλεύρι, ζάχαρη, λάδι, σαπούνι κλπ) αλλά αυτά δεν υπήρχαν στην αγορά ή κι όταν υπήρχαν οι τιμές τους ήταν απλησίαστες. Το χρήμα κάθε μέρα που περνούσε έχανε την αξία του όλο και περισσότερο. Πολλοί εργαζόμενοι έχασαν τη δουλειά τους και έμειναν χωρίς πόρους. Οι φαντάροι επέστρεφαν από το μέτωπο με τα πόδια, πεινασμένοι, εξασθενημένοι, τραυματισμένοι, γεμάτη ψείρες και κρυοπαγήματα. Η «Κυβέρνηση» ήταν ανίκανοι να εξασφαλίσει στο λαό ακόμα κι αυτό το φαγητό του.

Τότε ξεκίνησε να λειτουργεί η Μαύρη Αγορά. Ένα σύστημα διακίνησης προϊόντων και αγαθών, μη ελεγχόμενο από το Κράτος, στηριγμένο στο νόμο της προσφοράς και της ζήτησης, που εξασφάλιζε όμως τη λειτουργία του με υπόγειες, σκοτεινές διαδρομές και μεθόδους και γίνονταν όχι με το επίσημο νόμισμα, αλλά με ανταλλαγές ειδών. Τα μαγαζιά λιανεμπορίου, με άδεια τα ράφια, άρχισαν να κλείνουν μαζικά. Τα προϊόντα διακινούνταν χέρι με χέρι, «κρυφά», σε καφενεία, κουρεία, φαρμακεία, δικηγορικά γραφεία, συμβολαιογραφεία ή σε διάφορα σημεία των μεγάλων πόλεων.

Έτος	Τιμή σιτηρεσίου	Μέσο ημερομίσθιο	Αναλογία
Οκτώβρης 1940	15,2	75	4,9
Απρίλιος 1943	9301,0	4.500	0,48
Αύγουστος 1943	13.293,0	8500	0,64
Δεκέμβριος 1943	52.423,0	75.000	1,43
Φεβρουάριος 1944	221.320,0	175.000	0,79
Μέσος όρος Κατοχής			0,84

Σύγκριση ημερομισθίου και σιτηρεσίου σε τιμές μαύρης αγοράς . 12

Σταδιακά η μαύρη αγορά από μια απεγνωσμένη, αγωνιώδη προσπάθεια του κόσμου να εξασφαλίσει τα στοιχειώδη αγαθά μετατράπηκε σε ένα πλήρως οργανωμένο και ελεγχόμενο (από λίγους χονδρέμπορους, βιομήχανους, κλπ) σύστημα διακίνησης προϊόντων που έφερε τεράστιες αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική δομή της Ελλάδας.

Στην πρώτη φάση (Καλοκαίρι 1941-Φθινόπωρο 1941) χιλιάδες πολίτες συμμετείχαν στην μαύρη αγορά. Κάθε μέρα πλήθη κόσμου ξεχύνονταν σε φανερά και «κρυφά» στέκια όπου πωλούνταν είδη πρώτης ανάγκης. Τα στέκια αυτά έδιναν την εικόνα του πανηγυριού.13. Όλοι πουλούσαν και αγόραζαν τα πάντα σε όλους. Με καταπληκτική ταχύτητα προϊόντα και είδη ανταλλαγής άλλαζαν χέρια. Όλοι έψαχναν την ευκαιρία που θα εξασφάλιζε στους ίδιους και στα παιδιά τους το φαγητό της ημέρας. Καθώς τα χρήματα δεν είχαν αξία οι ανταλλαγές γίνονταν σε είδος. Πρώτα πουλήθηκαν τα χρυσαφικά και τα κοσμήματα, ύστερα πολύτιμα και ακριβά αντικείμενα (έπιπλα, ραπτομηχανές, πίνακες ζωγραφικής, φωνόγραφοι, ασημικά κλπ). Τέλος ξεπουλιούνταν τα υφάσματα, οι προίκες των κοριτσιών, ακόμα και τα ρούχα που φορούσαν. Στην Αθήνα και στις μεγάλες πόλεις άνθρωποι με καρότσια φορτωμένα με αντικείμενα και ρούχα ταξίδευαν προς τα γειτονικά χωριά για να τα ανταλλάξουν με λίγο λάδι, όσπρια, σταφίδες και αλεύρι.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

12. θωμαδάκης Σταύρος, «Μαύρη αγορά, πληθωρισμός και βία στην οικονομία της κατεχόμενης Ελλάδας», σελ. 131, στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα έθνος σε κρίση»,εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2006.

13. Παραστατική περιγραφή των «πανηγυριών» αυτών μας δίνει ο ποιητής Κ. Βάρναλης και υπάρχει στο άρθρο του Γιώργου Μαργαρίτη, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 161-162, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα.

Η δεύτερη φάση, Δεκέμβρης 1941- Μάρτης 1942, ήταν και η πιο τραγική. Λόγω των αυξημένων αναγκών, της μεγάλης ζήτησης, του φοβερού, κρύου χειμώνα και της μειωμένης παραγωγής δημητριακών οι τιμές των προϊόντων εκτοξεύτηκαν. Οι μεγάλοι έμποροι και διακινητές οργανώθηκαν καλύτερα. Ταξίδευαν στην επαρχία, προμηθεύονταν τα αγαθά σε καλές τιμές, τα μετέφεραν με ασφάλεια στην πόλη, τα έκρυβαν σε αποθήκες, πολλές φορές τα νόθευαν κιόλας και περίμεναν την κατάλληλη στιγμή για να τα ρίξουν στην αγορά με τη βοήθεια των συνεργατών τους. Όλα αυτά προϋπέθεταν την ανοχή, την κάλυψη και τη συνεργασία της «Κυβέρνησης» και των κατοχικών αρχών. Το κύκλωμα εξαιτίας των τεράστιων κερδών είχε ισχυρές προσβάσεις. Οι φήμες οργίαζαν. Μιλούσαν ακόμα και για υπουργούς που ήταν ανακατεμένοι.

«…γύρω από τους αρχιπροδότες Τσολάκογλους έχουνε συγκροτήσει τις συμμορίες τους τα «τσακάλια», όλοι οι ασυνείδητοι μεγαλοκαρχαρίες των θολών νερών, οι σπεκουλάντηδες, οι μεγαλοεπιχειρηματίες, οι εργολάβοι, οι μεσάζοντες, οι «οικονομικώς συνεργαζόμενοι μετά των αρχών κατοχής».……Τα διακόσια εκατομμύρια…πέρασαν από τα χέρια τους. Μετατράπηκαν σε πολυκατοικίες, σε πλούσια χτήματα, σε βίλλες, σε διαμαντικά, σε μπριλλάντια, σε χρυσές λίρες, σε έπιπλα, σε μπιμπελό, σε γουναρικά, σε χαλιά που σωριάζονται στα σπίτια τους. Ό,τι πουλάει ο καθένας από μας για να φτωχοζήσει το ρολόι του, το χαλί του, τη βέρα του, το κόσμημα της γυναίκας του, την εικόνα, όλα πέρασαν στα χέρια των τσακαλιών. Αυτοί κάνουν όλες τις βρώμικες επιχειρήσεις σε συνεργασία με υπουργούς και με ξένους. Αυτοί είναι οι πραγματικοί δημιουργοί της μαύρης αγοράς και όχι ο φτωχός μεταπωλητής που προσπαθεί να ζήσει την οικογένειά του πουλώντας πέντε οκάδες τομάτες ή τρεις οκάδες μαρίδα. Και όμως η κυβέρνηση κυνηγάει ετούτους εδώ τους φτωχούς βιοπαλαιστές, και κανένα, μα κανένα «τσακάλι» δεν ετόλμησε να θίξει. Μα πώς να το θίξει; Είναι κοινοί συμμορίτες μαζί τους τρώνε κάθε μέρα στα πλούσια τραπέζια τους. Οι προδότες και τα τσακάλια άνοιξαν το δρόμο στην ηθική εξαχρείωση…» 14.

Ο φοβερός χειμώνας του 1941-42 έμεινε χαραγμένος στη μνήμη όσων επέζησαν. Το κρύο, η πείνα, οι αρρώστιες και ο λιμός αποδεκάτισαν χιλιάδες ανθρώπους. Αυτή ήταν, για τα «τσακάλια», η μεγάλη «ευκαιρία» της κατοχής. Αφού δεν είχε μείνει πια τίποτε για να πουλήσουν, οι άνθρωποι άρχισαν να πουλούν τις ακίνητες περιουσίες τους. Μπροστά στο φάσμα της πείνας και του θανάτου χιλιάδες ακίνητες περιουσίες, οι κόποι μιας ζωής, άλλαξαν χέρια. Σπίτια, μαγαζιά, επιχειρήσεις, οικόπεδα, χωράφια, βιομηχανικές μονάδες και βιοτεχνίες ξεπουλήθηκαν για λίγες λίρες, λίγο ψωμί, μερικά δράμια όσπρια και κάποια κιλά σταφίδα.

Στην τρίτη φάση η μαύρη αγορά, καλοκαίρι 1942-άνοιξη 1944, άλλαξε μορφή. Η επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος με τη μεταφορά εφοδίων μέσω του Ερυθρού Σταυρού, η οργάνωση του λαού στην Αντίσταση, το μοίρασμα με δελτίο των τροφών, το πλιάτσικο στα εβραϊκά σπίτια και η παράδοση του ιταλικού στρατού δημιούργησαν νέες ευκαιρίες. Η μαύρη αγορά προσανατολίστηκε σε δυσεύρετα είδη: φάρμακα, εκλεκτά εδέσματα, λυχνίες ραδιοφώνου και ανταλλακτικά μηχανών, εργαλεία, βενζίνη, στρατιωτικό εξοπλισμό μέχρι όπλα και πυρομαχικά.

Στην τελευταία φάση από την άνοιξη του 1944 μέχρι την απελευθέρωση, λόγω της κατάρρευσης της δραχμής και της βέβαιης ήττας των Γερμανών, όλοι ήθελαν να απαλλαγούν από τις δραχμές και να τις ανταλλάξουν το συντομότερο με άλλο νόμισμα, χρυσές λίρες ή άλλα είδη που μπορούν αργότερα να ξανανταλλαχτούν.

14.Απόσπασμα από το κείμενο του Δημήτρη Γληνού: «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο». Υπάρχει στις «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 148-149, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975.

1.5 Τα αποτελέσματα της μαύρης αγοράς: πείνα, λιμός και θάνατος

Όσο πλησίαζε ο πρώτος χειμώνας της κατοχής τα πράγματα δυσκόλευαν όλο και περισσότερο. Το πλιάτσικο των δυνάμεων κατοχής, η οικονομική κατάρρευση, ο πληθωρισμός, ο ναυτικός αποκλεισμός, η κακή σοδειά του καλοκαιριού, η διάλυση της κρατικής μηχανής, η δράση των μαυραγοριτών και ο βαρύς χειμώνας ήταν οι βασικές αιτίες της πείνας και του λιμού που έπληξε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Γεωγραφικά ο λιμός απλώθηκε στις μεγάλες πόλεις, ιδιαίτερα στην Αθήνα και στον Πειραιά και στα απομονωμένα νησιά του Αιγαίου. Ο χειμώνας του 1941-42 ήταν η πιο τραγική περίοδος της κατοχής. Χιλιάδες άνθρωποι υπέφεραν, πείνασαν, αρρώστησαν, πρήστηκαν, ξεπούλησαν ό,τι είχαν, τριγύριζαν ντυμένοι με τσουβάλια και έψαχναν στα σκουπίδια για να βρουν κάτι να φάνε και τελικά πέθαιναν μόνοι και αβοήθητοι. Ο υποσιτισμός, τα οιδήματα της πείνας, οι ψείρες, οι μολύνσεις, η φυματίωση στις πόλεις και η ελονοσία στην ύπαιθρο θέριζαν χιλιάδες ανθρώπους.

Ο ακριβής αριθμός των θυμάτων ακόμα και σήμερα δεν έχει αποσαφηνιστεί. Οι σκληρές συνθήκες ζωής και η διάλυση του Κράτους έκαναν ιδιαίτερα δύσκολη τη συλλογή στοιχείων από όλη την Ελλάδα.15

Το BBC μιλούσε για 500.000 νεκρούς, ενώ οι ελληνικές αρχές υπολόγιζαν τους νεκρούς σε 300.000. 16

Συγκριτικά στοιχεία για τα θύματα του λιμού στην Αθήνα και τον Πειραιά κατά τα έτη 1941-1942 μας δίνει ο παρακάτω πίνακας: 17

Κ. Δοξιάδης	Ερυθρός Σταυρός	Έρευνα στα Δημοτολόγια
74.100	72.855	74.148

Σε αυτούς τους αριθμούς θα πρέπει να προστεθούν:

- τα θύματα από δήμους και κοινότητες που δεν περιλαμβάνονταν τότε στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Πρωτευούσης (Βούλα, Χαϊδάρι, Πέραμα, Φάληρο κλπ)

- τα θύματα που πέθαιναν στην Αθήνα αλλά προέρχονταν από άλλα μέρη π.χ η 5^η Μεραρχία Κρητών στρατιωτών εγκλωβίστηκε στον Πειραιά και αποδεκατίστηκε από το λιμό.

- Όσοι για λόγους επιβίωσης δεν δηλώθηκαν πουθενά και θάφτηκαν ανώνυμοι

- Όσοι αρρώστησαν τότε και πέθαναν αργότερα.

Δεν ήταν μόνο η πείνα και ο θάνατος που βασάνιζε τους ανθρώπους. Όσοι επέζησαν, λόγω του υποσιτισμού (ειδικά τα παιδιά και οι γυναίκες), είχαν τόσο εξασθενημένο οργανισμό που παρουσίαζαν μεγάλα προβλήματα για πολλά χρόνια αργότερα π.χ πνευμονία, φυματίωση, ψυχασθένειες κλπ.18

15.Πολλοί νεκροί ζούσαν μόνοι ή πέθαιναν «καθ’ οδόν» οπότε δεν καταγράφονταν πουθενά και θάβονταν σε ομαδικούς τάφους, αδήλωτοι και ανώνυμοι. Άλλοι πέθαιναν στα σπίτια αλλά οι συγγενείς για να κρατήσουν τα δελτία συσσιτίου δεν τους δήλωναν και τους άφηναν σε κάποια άκρη του δρόμου για να τους πάρει το κάρο του Δήμου. Άλλοι πάλι αρρώστησαν ή τρελάθηκαν κατά την κατοχή και πέθαναν αργότερα στα ιδρύματα.

16. Μαργαρίτης Γιώργος, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 172, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα.

17. Σημαντικά στοιχεία παρουσιάζονται στις ερευνητικές εργασίες: Ευγενία Μπουρνόβα, «Θάνατοι από πείνα: Η Αθήνα το χειμώνα του 1941-1942», περιοδικό Αρχειοτάξιο, τεύχος 7^ο , Μάιος 2005,σελ. 53-54 και επίσης στο άρθρο Ευγενία Μπουρνόβα, «Οικονομικές συμπεριφορές στην Αθήνα της Κατοχής» που έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο : www.alfavita.gr

18. Σημαντική εικόνα της υγείας του λαού υπάρχουν στα άρθρα: Όμιλος Υγειονομικών, «Η διατροφή του λαού και η ανοικοδόμηση της χώρας», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 3^ο, χρόνος Α΄, 24 Ιουνίου 1945, σελ. 80-83. Επίσης Γ. Σπηλιόπουλος, «Η διατροφή του λαού», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 1^ο, χρόνος 6ος, Ιανουάριος 1951, σελ.32-36. Ακόμα Φ.Σκούρας, Α. Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου, ¨Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους», Αθήνα, 1947.

Η πείνα, ο λιμός και η αρρώστιες χτύπησαν όλες τις κοινωνικές τάξεις αλλά περισσότερο αυτούς που βρισκόταν στα κατώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα, όσους δεν είχαν δικά τους περιουσιακά στοιχεία ή κοινωνικές διασυνδέσεις (οικογένεια, συγγενείς, φίλους). Θύματα ήταν:

- Οι τραυματίες και οι άρρωστοι του στρατού που πολέμησε στην Αλβανία. Αφέθηκαν στην τύχη τους και πέθαναν στα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν. Την ίδια τύχη είχαν και οι τρόφιμοι των σανατορίων, των ασύλων και των ψυχιατρείων.

- Τμήματα του στρατού (με νησιωτική καταγωγή) που αποκόπηκαν κατά την υποχώρηση και εγκλωβίστηκαν στις πόλεις χωρίς να μπορούν να επιστρέψουν στα νησιά τους.

- Οι πρόσφυγες από την Μ. Ασία που δεν είχαν προλάβει να συνέρθουν από τον ξεριζωμό, πλήρωσαν μεγάλο τίμημα. Έμεναν σε πρόχειρα ανθυγιεινά παραπήγματα στις προσφυγογειτονιές. Έκαναν δουλειές του ποδαριού ή δούλευαν στις βιομηχανίες και την οικοδομή. Με την οικονομική κρίση έμειναν άνεργοι χωρίς εισόδημα. Επιπλέον δεν είχαν διασυνδέσεις συγγενείς και χωριά στην ύπαιθρο για να ζητήσουν καταφύγιο και να σωθούν.

- Οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι μισθοσυντήρητοι, οι εργάτες, οι τεχνίτες, και οι μικροκαταστηματάρχες υπέφεραν γιατί δεν είχαν άλλους πόρους εκτός από το μισθό και τις συναλλαγές που έκαναν με τις δραχμές οι οποίες δεν είχαν αξία. Οι άνθρωποι αυτοί αφού ξεπούλησαν κάθε κινητό και ακίνητο περιουσιακό τους στοιχείο άρχισαν να πεθαίνουν κατά εκατοντάδες.

- Ένα μεγάλο τμήμα της προπολεμικής αστικής τάξης που δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί στις συνθήκες της κατοχής αφού καταστράφηκε οικονομικά ξεπουλώντας τεράστιες περιουσίες, οδηγήθηκε στο θάνατο. 19.

Μέσα όμως από αυτό το σκηνικό του θανάτου, μέσα από τις στάχτες του πολέμου και την καταπίεση της τριπλής κατοχής, μέσα από τα βογκητά των ανθρώπων που ψυχορραγούσαν στα πεζοδρόμια ξεπήδησαν οι «νεόπλουτοι». Αυτή η νέα τάξη πλουσίων, αδίστακτη και χωρίς ενδοιασμούς συγκέντρωσε στα χέρια της τεράστιο πλούτο και δύναμη. Την ώρα που άνθρωποι πέθαιναν στους δρόμους αυτοί κατασπαταλούσαν επιδεικτικά τεράστια ποσά σε θεάματα, ακροάματα 20 και είδη πολυτελείας. Το μίσος φούντωνε στις ψυχές των ανθρώπων. Ακόμα και σήμερα η λέξη μαυραγορίτης έχει αρνητική σημασία και χρησιμοποιείται ως βρισιά.

19. Τραγικά παραδείγματα δύο ποιητές από πλούσιες, γνωστές οικογένειες των Αθηνών: ο Ναπολέων Λαπαθιώτης και ο Μήτσος Παπανικολάου. Ο Λαπαθιώτης, γιος στρατηγού-υπουργού, στην κατοχή τα ξεπούλησε όλα. Ακόμα και τα βιβλία του. Τριγυρνούσε πρησμένος και ρακένδυτος. Αυτοκτόνησε στο σπίτι του στα Εξάρχεια το 1944, μη αντέχοντας άλλο την πείνα και την εξάρτησή του από τα ναρκωτικά. Ο Παπανικολάου από ευκατάστατη οικογένεια και πολλά υποσχόμενος δημοσιογράφος και ποιητής, εξαρτημένος όμως από τα ναρκωτικά. Στην Κατοχή αφού ξεπούλησε τα πάντα, πρήστηκε και οι φίλοι του τον μετέφεραν στο Δημόσιο Ψυχιατρείο. Εκεί πέθανε το 1943. Πληροφορίες για τη ζωή τους στο διαδίκτυο:el.wikipedia.org

20. Οι ρεμπέτες, άνθρωποι λαϊκοί, παρ’ όλο που για να ζήσουν δούλεψαν σε κέντρα τα οποία είχαν μόνιμους θαμώνες τους μαυραγορίτες, κατέκριναν τη στάση τους. Ο Μιχ. Γενίτσαρης έγραψε: Μικροί μεγάλοι γίνανε / μαυραγορίτες όλοι /κι αφήσαν όλο τον ντουνιά / με δίχως πορτοφόλι.
Ακόμα κι οι γυναίκες τους / τη μαύρη κυνηγάνε / τσάντες τσουβάλια κουβαλούν / κανέναν δε ψηφάνε.
Πρωί και βράδυ τρέχουνε / στους δρόμους σαν κοράκια / πελάτες ψάχνουν για να βρουν / να γδάρουνε κορμάκια Πουλήσαμε τα σπίτια μας / και τα υπάρχοντα μας / για δυο ελιές κι ένα ψωμί / να φάνε τα παιδιά μας.

Εκπληκτική είναι και η ιστορία του Σμυρνιού ρεμπέτη, Βαγγέλη Παπάζογλου. Για να επιβιώσει έπιασε δουλεία σε ένα κέντρο. Το πρωί στο δρόμο έβλεπε τα παγωμένα κορμιά να τα μαζεύει το κάρο. Το βράδυ οι μαυραγορίτες και οι δωσίλογοι πετούσαν τα χρήματα τους στα πόδια του. Άνθρωπος ηθικός και ντόμπρος όπως ήταν δεν άντεξε. Κατέβηκε από το πάλκο και δεν ξανατραγούδησε ποτέ. Εξασθενημένος από την πείνα και τη φυματίωση τριγυρνούσε στους δρόμους μ’ ένα σακί κάνοντας τον παλιατζή. Έτσι τον βρήκαν νεκρό ένα πρωινό του 1943 σε κάποιον δρόμο του Πειραιά. Πληροφορίες για τη ζωή του στο διαδίκτυο: el.wikipedia.org

2. Οι ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια την περίοδο της Κατοχής

Στην περίοδο της κατοχής έγιναν τεράστιες ανακατατάξεις στην οικονομική και κοινωνική δομή της Ελλάδας. Τεράστιος πλούτος σε χρυσό, κινητές και ακίνητες περιουσίες άλλαξε χέρια. Οι διαδικασίες, τα μεγέθη, οι τρόποι που χρησιμοποιήθηκαν για να γίνει αυτή η μεταφορά πλούτου και η μετέπειτα νομιμοποίησή του δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Το πρόβλημα είναι πως ενώ η βιβλιογραφία καταγράφει την αλλαγή δεν μπορεί να παρουσιάσει αναλυτικά στοιχεία και αποδείξεις.

Η πλήρης αποδιοργάνωση των κρατικών υπηρεσιών κατά την κατοχή, ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε, η πολιτική κατάσταση που επικράτησε μετά τη λήξη του εμφυλίου εξηγούν εν μέρει τη μη συλλογή και επεξεργασία οικονομικών στοιχείων που θα φώτιζαν την περίοδο και θα βοηθούσαν να αποδοθεί δικαιοσύνη. Το σπουδαιότερο όμως ήταν η πολιτική απόφαση να ξεχαστεί με κάθε τρόπο ο στρατιωτικός και οικονομικός δωσιλογισμός.

Ωστόσο αρκετά οικονομικά στοιχεία για την περίοδο και τις ακίνητες περιουσίες που άλλαξαν χέρια μπορούμε να βρούμε μέσω των κειμένων και των υπομνημάτων που υπέβαλλε στη Bουλή η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα Ακίνητά των επί Κατοχής. Η Ομοσπονδία αυτή ανέλαβε να συγκεντρώσει στοιχεία για τα ακίνητα, τους αγοραστές, τις τιμές και να στηρίξει νομικά τους ανθρώπους που ζητούσαν πίσω τις περιουσίες τους. Για το λόγο αυτό είχε εκδώσει τρία κείμενα:

- «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946.

- «Σχέδιο ψηφίσματος περί της τύχης των επί εχθρικής κατοχής γενομένων πωλήσεων ακινήτων. Μετά εισηγητικής εκθέσεως», Αθήνα, Ιούλιος 1947.

- «Παρατηρήσεις επί του κατατεθέντος εις την Βουλήν Σχεδίου Ψηφίσματος περί ακυρώσεως της υπ’ αρίθμ. 114/1946 Συντακτικής Πράξεως και της τύχης των επί κατοχής γενομένων αγοραπωλησιών ακινήτων», Αθήνα, Ιούλιος, 1947.

Επίσης είχε τυπώσει κι ένα Ειδικό Βιβλίο Απογραφής το οποίο περιέχει αναλυτικά στοιχεία για τα ακίνητα που πουλήθηκαν επί κατοχής.

Πρέπει τα στοιχεία αυτά να είναι αξιόπιστα για τους εξής λόγους:

α) Στο Ειδικό Βιβλίο Απογραφής καθώς και σε όλους τους πίνακες που επισυνάπτονται στο πρώτο υπόμνημα υπάρχουν πλήρη και λεπτομερειακά στοιχεία για καθεμία αγοροπωλησία ξεχωριστά. Δηλαδή υπάρχει το όνομα του πωλητή, το όνομα του αγοραστή (πολλές φορές με την ιδιότητά του), ο αριθμός συμβολαίου, το όνομα του συμβολαιογράφου, το τίμημα που πληρώθηκε καθώς και η τιμή που είχε το ακίνητο προπολεμικά. Με αυτά τα στοιχεία ήταν δυνατό και τότε και σήμερα να ελεγχθεί η αξιοπιστία των πληροφοριών.

β) Τα στοιχεία αυτά κατατέθηκαν στη Βουλή. Ήταν πανεύκολο κάποιοι βουλευτές λόγω της τεταμένης πολιτικής κατάστασης της περιόδου και για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας να τα αμφισβητήσουν. Όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε.

γ) Από την πλευρά των «αγοραστών» και των δικηγόρων τους τα στοιχεία αυτά δεν αμφισβητούνται. Τα επιχειρήματά τους είναι ότι το τίμημα που πλήρωσαν ήταν υψηλό («σας ζήσαμε με τα λεφτά μας») ή ότι η πραγματική αξία των ακινήτων ήταν χαμηλή ή ότι η ακύρωση των αγοραπωλησιών θα βλάψει την πίστη στην ελεύθερη οικονομία κλπ.21

21. Τα επιχειρήματα αυτά και άλλα (το σύνολο 14) καταγράφονται και αποκρούονται νομικά, ένα προς ένα στο: Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής, «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946, σελ.42-53 .

δ) Η Ομοσπονδία είχε στη σύνθεσή της, παρά τις δύσκολες πολιτικές συνθήκες, ανθρώπους από όλους τους πολιτικούς χώρους.22 Επίσης υπήρχαν:

Nομικοί: Ε. Γρανίτσας, τ. εισαγγελέας Εφετών

Yφηγητές Πανεπιστημίου: Κ. Γεωργόπουλος, Γεώργιος Σιμωνέτος.

Βουλευτές και πρώην υπουργοί: Αντ. Αθηνογένης, Ηλίας Ηλειού

Πρώην Πρόεδρος της Βουλής: Νικόλαος Τσαμαδός

Ειδικοί μηχανικοί και τεχνικοί σύμβουλοι: Κ. Αντωνόπουλος, Ν. Κούνδουρος

22. Η πλήρης σύνθεση, το 1946, της Ομοσπονδίας Πωλησάντων τα Ακίνητά των επί Κατοχής είχε ως εξής:

Πρόεδρος: Α. Αθηνογένης, Γενικός Γραμματέας: Έκτορας Ψαλιδόπουλος.

Μέλη: Κ. Αντωνόπουλος, Κ. Γιαννάτος, Λ. Δουκάκος, Ι. Ζώης, Γ. Καββαθάς, Λ. Κοκοράκης, Θ. Κονταργύρης, Η. Κούκης, Ν. Κούνδουρος, Ι Κρέστας, Ε. Μαρής, Χ. Μιχαλογιαννάκης, Α. Μπαϊρακτάρης, Δ. Σκουνάκης, Π. Σμυρναίος, Ν. Τσαμαδός.

Γενικό Συμβούλιο:

1)Αθηνών- Πειραιώς:Αθηνογένης, Δόριζας, Ευαγγελίδης, Καββαδάς, Κακλαμάνος, Κοκοράκης, Κούκης, Κούνδουρος, Κρέστας, Λεοντόπουλος, Μαρής, Παπαηλιού, Παπαστεργίου, Σκουνάκης, Φαφατάς.

2) Αγρίνιον: Παπαλάκης-Ζάβρας.

3) Βόλος: Κεχαγιάς-Βασιλικός.

4. Θεσσαλονίκης: Μυλωνάς-Παπαθανασίου.

5) Καρδίτσης:Μπαϊρακτάρης- Γκάγκας.

6) Κάρυστος: Μπουρνιάς-Παντελής.

7) Λαμία: Βάλαρης- Θανασούρας.

8) Πατρών: Σαμαρτζής- Βαρλάμος.

9)Πύργου: Θαλασσινός- Γουτόπουλος

10) Σπάρτη:Βύσσας- Σταθόπουλος

11) Χαλκίς: Καραναστάσης-Μάντζαρης

12) Χίος: Πολυχρονόπουλος-Λεμονής

Επιτροπή μελετών:

Α. Αθηνογένης, Κ. Αντωνόπουλος,τεχνικός σύμβουλος, Απ. Βογιατζής, Κ. Γεωργόπουλος Υφηγητής Πανεπιστημίου, Ε. Γρανίτσας, τ. Εισαγγελεύς Εφετών, Ηλίας Ηλιού, Ηλίας Κούκης, Ν. Κούνδουρος, Εμ. Μαρής, Νικ. Παπαστεργίου, Γεωργιος Πουλίδης, Γεώργιος Σιμωνέτος, Υφηγητής Πανεπιστημίου, Νικ. Τσαμαδός.

2.1 Πώς γινόταν οι αγοραπωλησίες των ακινήτων

Ο πωλητής για λόγους επιβίωσης αναγκαζόταν να πουλήσει το ακίνητό του. Το κύκλωμα 23 τις περισσότερες φορές λειτουργούσε ως εξής:

Αρχικά κλεινόταν μια συμφωνία που προέβλεπε την αγορά του ακινήτου συνήθως στο 1/10 έως το 1/20 της προπολεμικής του αξίας. Υπογραφόταν ένα προσύμφωνο και ο συμβολαιογράφος αναλάμβανε να ετοιμάσει τα συμβόλαια. Ο αγοραστής με διάφορα προσχήματα (φόρτο εργασίας, προβλήματα στους τίτλους ή στην εφορία κλπ) καθυστερούσε την υπογραφή του συμβολαίου. Κάποια στιγμή υπογραφόταν το τελικό συμβόλαιο και ο πωλητής εισέπραττε τα χρήματα του προσυμφώνου, τα οποία είχαν χάσει ήδη μέρος της αξίας τους. Αυτά τα χρήματα κατατίθεντο αναγκαστικά στην Τράπεζα και ο πωλητής είχε δυνατότητα να παίρνει κατά διαστήματα 30.000 δρχ και μετά το 1942, 40.000 δρχ. εβδομαδιαίως. Με αυτόν τον τρόπο τελικά ο πωλητής εισέπραττε το 1/100 της αξίας του ακινήτου που πούλησε.

Ας δούμε ένα παράδειγμα 24:

Ένα ακίνητο είχε προπολεμική αξία 500.000 δραχμές ή 500 λίρες (1λίρα=1000 δρχ.)

Στην κατοχή το ακίνητο αυτό λόγω του πληθωρισμού θα είχε 1.000.000 δρχ ή 50 λίρες (1 λίρα=20.000δρχ.) Αυτή ήταν η τιμή του προσύμφωνου. Σημειώνουμε εδώ ότι στο παράδειγμά μας παίρνουμε την καλύτερη περίπτωση δηλαδή ο αγοραστής να αγοράσει στο 1/10 της προπολεμικής αξίας το ακίνητο γιατί συνήθως η τιμή κυμαινόταν μεταξύ 1/10 έως 1/20.

Μετά από ένα μήνα που υπογραφόταν το τελικό συμβόλαιο, λόγω των καθυστερήσεων που έκανε ο αγοραστής, η δραχμή είχε πέσει κι άλλο και η λίρα είχε ανέβει (1λίρα=28.000).25 Επομένως όταν πληρωνόταν ο πωλητής στην πραγματικότητα έπαιρνε σε υγιές νόμισμα χρήματα για περίπου 35 λίρες. Αυτά τα χρήματα ήταν αναγκασμένος να τα καταθέσει στην Τράπεζα και να κάνει αναλήψεις 30.000 δρχ κατά διαστήματα.26 Μέχρι να σηκώσει όλο το ποσό από την Τράπεζα περνούσαν μήνες και αν λάβουμε υπόψη μας τον πληθωρισμό, υπολογίζουμε πως τελικά ο πωλητής έπαιρνε στα χέρια του το ποσό των 5 λιρών!!!

Ως συμπέρασμα μπορούμε να πούμε τα εξής:

Στο προσύμφωνο η τιμή του ακινήτου ήταν κατά κανόνα το 1/10-1/20 της προπολεμικής του αξίας. Το καταβαλλόμενο από τον αγοραστή ποσό ήταν το 1/14-1/28, το δε τελικό ποσό που έπαιρνε στα χέρια του ο πωλητής ήταν το 1/100-1/200!!!

23. Ήταν κύκλωμα γιατί από τα στοιχεία και τους πίνακες που επισυνάπτει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής, στο Υπόμνημά της, προκύπτει πώς υπήρχαν συγκεκριμένοι μεγαλέμποροι που αγόραζαν, συγκεκριμένοι συμβολαιογράφοι που αναλάμβαναν, σε συγκεκριμένες περιοχές, σε συγκεκριμένες ημερομηνίες και σε συγκεκριμένες τιμές.

24. Το παράδειγμα αυτό υπάρχει στο: «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946, σελ.12-13 .

25. Η πτώση της δραχμής σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών ήταν κατά την Κατοχή: 1941 29% το μήνα, το 1942 37% το μήνα, το 1943 30% το μήνα και το 1944 1.125% το μήνα, ό.π.

26. Νομοθετικό Διάταγμα υπ’ αριθμ. 771 του 1941 «περί ενεργείας πασών των άνω των 30.000 δραχμών πληρωμών δι’ επιταγών», ό.π. Το Ν.Δ 771/1941 όριζε, με απειλή σοβαρών κυρώσεων, πως κάθε ποσό άνω των 30.000 δρχ έπρεπε αναγκαστικά να κατατίθεται σε Τράπεζα ή στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο. Ο Πωλητής είχε δικαίωμα να παίρνει μόνο 30.000 δρχ κατά διαστήματα. Από τον Ιούνιο του 1942 το ποσό που μπορούσε να αναλάβει ο πωλητής έγινε 40.000 δρχ ανά βδομάδα.

2.2 Γενικά στοιχεία

Συνολικά τα ακίνητα που άλλαξαν χέρια κατά τη διάρκεια της κατοχής σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε και επεξεργάστηκε η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής ήταν 350.000. Κατανέμονται ως εξής:

Πωλήσεις ακινήτων Χαρακτηρισμός Ακινήτων

ΑΣΤΙΚΑ	110.000
ΑΓΡΟΤΙΚΑ	239.000
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΑ	1.000
ΣΥΝΟΛΟ	350.000

Έτη	Ακίνητα
1941	96000
1942	163.000
1943	66.000
1944	25.000
ΣΥΝΟΛΟ	350.000

2.3 Οι Πωλητές

Στους παρακάτω πίνακες παρουσιάζονται στοιχεία για τους ιδιοκτήτες των ακινήτων και γίνεται σύγκριση της προπολεμικής και μεταπολεμικής κατάστασής τους.

Οι ιδιοκτήτες των Αστικών ακινήτων

ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ		ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ
Μικροκτηματίες (μέχρι 1 εκ. αξίας)	Άποροι	Εύποροι	Πλούσιοι
80.000	78.000	1800	200
Μεσοκτηματίες (από 1-20 εκ. αξίας)
20.000	18.000	1.300	700
Μεγαλοκτηματίες (από 20-50 εκ. αξίας)
10.000	7.500	1.200	300

Οι ιδιοκτήτες των αγροτικών ακινήτων

ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ		ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ
Μικροκτηματίες (μέχρι 1 εκ. αξίας)	Άποροι	Εύποροι	Πλούσιοι
190.000	180.000	8.000	2.000
Μεσοκτηματίες (από 1-20 εκ. αξίας)
40.000	38.000	1.300	700
Μεγαλοκτηματίες (από 20-50 εκ. αξίας)
9.000	7.500	1.200	300

Οι ιδιοκτήτες των βιομηχανικών ακινήτων

ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ		ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ
Μικροβιομήχανοι (μέχρι 1 εκ. αξίας)	Άποροι	Εύποροι	Πλούσιοι
800	700	80	20
Μεσοβιομήχανοι (από 1-20 εκ. αξίας)
180	170	8	2
Μεγαλοβιομήχανοι (από 20-50 εκ. αξίας)
20	17	2	1

ΣΥΝΟΛΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΩΛΗΤΩΝ

ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ

Μικροκτηματίες (μέχρι 1 εκ. αξίας)	Άποροι	Εύποροι	Πλούσιοι
270.000	250.000	18.000.	2.000
Μεσοκτηματίες (από 1-20 εκ. αξίας)
60.180	45.000	12.680	2.500
Μεγαλοκτηματίες (από 20-50 εκ. αξίας)
19.020	14.000	4.020	1.000

Από τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει εύκολα το συμπέρασμα πως η συντριπτική πλειοψηφία των πωλητών χάνοντας τα ακίνητά τους καταστράφηκαν οικονομικά και μεταπολεμικά βρισκόταν σε πολύ δύσκολη οικονομική θέση. Έπρεπε να βρουν κουράγιο και να ξεκινήσουν από το μηδέν. Μόνο μια μικρή μειοψηφία από τους πωλητές κατάφερε και συνήρθε γρήγορα και μπόρεσε να επανέρθει στην προηγούμενη ζωή του. Από τους πωλητές ακινήτων περίπου 80.000 έμειναν άστεγοι.

2.4 Η αξία των ακινήτων

Στον παρακάτω πίνακα φαίνεται καθαρά το μέγεθος της αρπαγής και της εκμετάλλευσης. Υπάρχουν συγκρίσιμα στοιχεία για την συνολική προπολεμική αξία των ακινήτων που πουλήθηκαν και τα ποσά που δαπανήθηκαν κατά την κατοχή για την αγορά τους. Κυριολεκτικά οι επιτήδειοι τους τα πήραν για ένα κομμάτι ψωμί.

ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΩΛΗΘΕΝΤΩΝ ΑΚΙΝΗΤΩΝ

ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΑΞΙΑ ΠΟΥΛΗΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ

Αστικά ακίνητα 63.000.000 χρυσές λίρες	4.500.000 χρυσές λίρες	Στο 1/14 της αξίας τους
Αγροτικά ακίνητα 21.000.000 χρυσές λίρες	1.050.000 χρυσές λίρες	Στο 1/20 της αξίας τους
Βιομηχανικά ακίνητα 6.000.000 χρυσές λίρες	450.000 χρυσές λίρες	Στο 1/13 της αξίας τους
ΣΥΝΟΛΟ 90.000.000 χρυσές λίρες	6.000.000 χρυσές λίρες

2.5 Οι «αγοραστές»

Τα στοιχεία των αγοραστών

1 ακίνητο	40.000
2 ακίνητα	10.000
3 ακίνητα	5.000
4-10 ακίνητα	3.000
11-20 ακίνητα	1.500
21-50 ακίνητα	400
51 και άνω ακίνητα	100
ΣΥΝΟΛΟ	60.000

Από τον πίνακα αυτό βγάζουμε το συμπέρασμα πως ο οικονομικός δωσιλογισμός και η μαύρη αγορά ήταν οργανωμένο σύστημα. Στον πίνακα φαίνεται καθαρά πως οι άνθρωποι που αγόρασαν τα ακίνητα σχηματίζουν μια πυραμίδα.

Στη βάση της αυτή η πυραμίδα έχει τους «μικρούς», τα «βαποράκια», αυτούς που αναλάμβαναν την κατάλληλη στιγμή να «σπρώξουν» το εμπόρευμα στην αγορά. Γύρω στους 55.000 αγοραστές φρόντισαν μέσα στην κατοχή να πάρουν από 1-3 ακίνητα για τα παιδιά τους και τα γεράματα. Πιθανόν εδώ να υπάρχουν και κάποιοι άνθρωποι καλής πίστης που βρέθηκαν με χρήματα στην κατοχή και τα επένδυσαν αγοράζοντας ένα σπίτι ή ένα οικόπεδο προίκα για τα παιδιά τους.

Στη μέση της πυραμίδας υπάρχουν άλλα 3.000 άτομα, οι «μικρομεσαίοι», που κατάφεραν να κάνουν καλή περιουσία αγοράζοντας από 4 έως 10 ακίνητα.

Στην κορυφή της πυραμίδας υπάρχουν τα «τσακάλια», οι μαυραγορίτες, οι μεγαλέμποροι που έχτισαν γερές περιουσίες αγοράζοντας από 11 ακίνητα και πάνω.

Στον Συγκεντρωτικό Πίνακα που επισυνάπτεται στο «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», οι αγοραστές χαρακτηρίζονται ως: δωσίλογοι, συνεργάτες των Γερμανών, μαυραγορίτες, έμποροι πλουτίσαντες επί κατοχής και καλής πίστεως. Για να στηρίξει τους ισχυρισμούς της η Ομοσπονδία επισυνάπτει τον V πίνακα με 24 ονόματα αγοραστών οι οποίοι αγόρασαν επί κατοχής από 8 έως 120 ακίνητα. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν: η Εταιρεία Παπαλεξανδρής και Στεργίου που την περίοδο 1941-42 αγόρασε στα Σπάτα 109 ακίνητα (χωράφια, οικόπεδα, αμπέλια, ελαιώνες, σπίτια), τα ονόματα τεσσάρων γνωστών δωσίλογων και συνεργατών των Γερμανών, τα ονόματα γνωστών βιομηχάνων, εμπόρων κλπ.

2.6 Συμπληρωματικά στοιχεία

Από το Ειδικό Βιβλίο Απογραφής όπου καταγράφονται τα χρήματα που τελικά εισέπραξαν οι πωλητές ακινήτων και τους πίνακες που επισυνάπτονται στο Υπόμνημα τα ακίνητα χωρίζονται στις εξής κατηγορίες:

Τιμή αγοράς επί κατοχής σε χρυσές λίρες	ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΚΙΝΗΤΩΝ
0,10-3	150.000
3-50	100.000
50-200	80.000
200-4.000	20.000
ΣΥΝΟΛΟ	350.000

Στη συνέχεια με 4 πίνακες δίνονται συγκεκριμένα παραδείγματα για κάθε κατηγορία ξεχωριστά. Τα παραδείγματα αυτά έχουν πλήρη στοιχεία της αγοροπωλησίας (όνομα πωλητή-αγοραστή, αριθμό συμβολαίου, όνομα συμβολαιογράφου, χαρακτηρισμό ακινήτου, προπολεμική τιμή και καταβληθέν τίμημα)

Πίνακας 1: Περιέχει 75 περιπτώσεις-παραδείγματα (από τα 150.000) ακίνητα που το καθένα πουλήθηκε από 0,10 έως 3 λίρες. Τα συγκεντρωτικά στοιχεία των περιπτώσεων αυτών έχουν ως εξής:

Έτος	Ακίνητα	Προπολεμική αξία σε χρ. λίρες	Επωλήθησαν	Μέσος Όρος αξίας
1941	20	1610	43	1/37
1942	20	2.315	25,80	1/89
1943	20	1.772	21,22	1/83
1944	15	2.045	12,85	1/75

Συμπέρασμα: Τα από 0,10–3 λίρες πωληθέντα ακίνητα την περίοδο 1941-44 επωλήθησαν περίπου στο 1/75 της αξίας τους.

Πίνακας 2: Περιέχει 40 περιπτώσεις –παραδείγματα (από τα 100.000) ακίνητα που το καθένα πουλήθηκε από 3 έως 50 λίρες. Τα συγκεντρωτικά στοιχεία των περιπτώσεων αυτών έχουν ως εξής:

Έτος	Ακίνητα	Προπολεμική αξία σε χρ. λίρες	Επωλήθησαν	Μέσος Όρος αξίας
1941	10	5.400	265,80	1/20
1942	10	6.250	253,80	1/24
1943	10	6.700	272,15	1/24
1944	10	6.215	278,10	1/22

Συμπέρασμα: Τα από 3-50 λίρες πωληθέντα ακίνητα την περίοδο 1941-44 επωλήθησαν περίπου στο 1/23 της αξίας τους.

Πίνακας 3: Περιέχει 35 περιπτώσεις –παραδείγματα (από τα 80.000) ακίνητα που το καθένα πουλήθηκε από 50 έως 200 λίρες. Τα συγκεντρωτικά στοιχεία των περιπτώσεων αυτών έχουν ως εξής:

Έτος	Ακίνητα	Προπολεμική αξία σε χρ. λίρες	Επωλήθησαν	Μέσος Όρος αξίας
1941	10	14.700	1.226	1/12
1942	10	14.800	1.230	1/12
1943	10	14.510	1.228	1/11
1944	5	6.770	652	1/10

Συμπέρασμα: Τα από 50-200 λίρες πωληθέντα ακίνητα την περίοδο 1941-44 επωλήθησαν περίπου στο 1/10 της αξίας τους.

Πίνακας 4: Περιέχει 15 περιπτώσεις –παραδείγματα (από τα 20.000) ακίνητα που το καθένα πουλήθηκε από 200 έως 4.000 λίρες.

Έτος	Ακίνητα	Προπολεμική αξία σε χρ. λίρες	Επωλήθησαν	Μέσος Όρος αξίας
1941	5	138.500	10.281	1/13
1942	5	78.000	6.538	1/12
1943	5	77.800	8.192	1/9

Συμπέρασμα: Τα από 200-4.000 λίρες πωληθέντα ακίνητα την περίοδο 1941-43 επωλήθησαν περίπου στο 1/11 της αξίας τους.27

27. Τα στοιχεία όλων των παραπάνω πινάκων υπάρχουν, αναλυτικά και με όλες τις λεπτομέρειες στο: Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής,«Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946 και στους 5 αναλυτικούς πίνακες που επισυνάπτονται σε αυτό.

3. Τι έγιναν τελικά οι ακίνητες περιουσίες;

Κατά τη διάρκεια του Πολέμου οι Σύμμαχοι, βλέποντας τις λεηλασίες, τις αρπαγές και τις αγοροπωλησίες να απλώνονται σε όλες τις κατακτημένες από το Άξονα χώρες της Ευρώπης, πολλές φορές εκδήλωσαν τη διάθεσή τους να προφυλάξουν τους κατακτημένους λαούς και τις ιδιοκτησίες τους.

Σε ανακοίνωσή των Συμμάχων, Λονδίνο,5/1/1943, ανάμεσα σε άλλα τονίζεται:

«…Αι Σύμμαχοι Κυβερνήσεις ειδοποιούν πρωτίστως τους ενδιαφερόμενους ιδιαιτέρως τα πρόσωπα εις τας ουδετέρας χώρας, ότι επιφυλάσσουν τα δικαιώματά τους να θεωρήσουν ακύρους τας μεταβιβάσεις ή ποσά των των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των και συμφερόντων οιασδήποτε φύσεως εις χώραν κατελημμένην ή ελεγχομένην ή εμμέσως υπό του Άξονος. Η ειδοποίησις αφορά επίσης τα πρόσωπα συμπεριλαμβανομένων δικαστικών προσώπων άτινα κατοικούν ή κατώκουνεις τοιαύτας χώρας και όπου υπέστησαν λαφυραγωγίαν ή διεξαγωγήν επιφανειακώς νομίμου ή οικειοθελώς….Αι Σύμμαχοι Κυβερνήσεις είναι αποφασισμέναι να μη δεχθούν ή ανεχθούν τοιαύτας κακάς πράξεις…»

Την ίδια μέρα, 5/1/1943, από την Ουάσιγκτον, εκδίδεται παρόμοια ανακοίνωση που τονίζει: «Τα 17 Ηνωμένα Έθνη και η Εθνική Γαλλική Επιτροπή σήμερον ειδοποιούν τας δυνάμεις του Άξονος ότι δικαιώματα ιδιοκτησίας εις κατεχόμενας χώρας θα αποκατασταθούν εις τους δικαιούχους ιδιοκτήτας όταν ο Άξων εκδιωχθή….Η ανακοίνωση αύτη…. Αφορά όλα τα δικαιώματα άτινα απωλέσθησαν, ήλλαξαν χείρας ή δυνάμει πράξεως του εχθρού ή με λαφυραγωγίαν καθαράν ή με φαινομενικήν νόμιμον διεξαγωγήν ή φαινομενικήν εθελουσίαν παραχώρησιν….». 28

Στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης Με τη λήξη του Πολέμου, στο πνεύμα των ανακοινώσεων, υπήρξε σκληρή τιμωρία και διαπόμπευση αυτών που συνεργάστηκαν με τον Άξονα και αυτών που πλούτισαν σε βάρος των κατακτημένων λαών.

Στην Ελλάδα κάτι τέτοιο δε συνέβη παρά τις υποσχέσεις….

3.1 Οι υποσχέσεις

Τόσο κατά την Κατοχή όσο και μετά την Απελευθέρωση οι Ελληνικές Κυβερνήσεις, σύμφωνα με τις οδηγίες και τις ανακοινώσεις των Συμμάχων, υπόσχονταν ακύρωση των αγοραπωλησιών και επιστροφή όλων των περιουσιών που λεηλατήθηκαν κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Συγκεκριμένα :

- Επανόρθωση των αδικιών είχε υποσχεθεί ο Πρωθυπουργός, Εμ. Τσουδερός σε ραδιοφωνική εκπομπή από το Κάιρο στην Κατοχή.

- Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με την άφιξή της στην Ελλάδα, 18/10/1944, μέσω του Πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου είχε υποσχεθεί επί λέξη: «…Υποστηρίζομεν κατά γενικήν αρχήν, ότι ουδείς δύναται να γίνη πλουσιώτερος μετά την 28^η Οκρωβρίου 1940. Τούτο είναι εθνικό αίτημα…»

- Ο Αντιβασιλέας, Μακαριώτατος Δαμασκηνός είχε δηλώσει σε εκπροσώπους της Ομοσπονδίας Πωλησάντων τα εξής:

«…Η ακύρωσις των αγοραπωλησιών τούτων είναι έργο απονομής υψίστης δικαιοσύνης. Η μεγαλυτέρα χαρά της ζωής μου θα είναι η στιγμή της υπογραφής του σχετικού νόμου, τον οποίο θα υπογράψω με τα δυο μου χέρια…» 29

Τα χρόνια όμως κυλούσαν και οι υποσχέσεις έμεναν υποσχέσεις. Το 1946 η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής, συγκέντρωσε όσα περισσότερα στοιχεία μπορούσε και ξεκίνησε νομικό αγώνα.

28. Και τα δύο κείμενα πλήρη, βρίσκονται στο φάκελο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής, που βρίσκεται στο ΕΛΙΑ.

29. Για τις υποσχέσεις υπάρχουν στοιχεία Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής,«Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946, σελ. 23

3.2 Ο δικαστικός αγώνας για τα ακίνητα

- Η Συντακτική Πράξη 114/1946 :

Στις 29 Μαρτίου 1946 παραμονές των μοιραίων εκλογών (31 Μαρτίου 1946: απέχει το ΚΚΕ και άλλα φιλοεαμικά κόμματα- ξεκινά ο Εμφύλιος) η Κυβέρνηση Θ. Σοφούλη για να κατευνάσει τα πάθη, την αγανάκτηση και τα μίση εκδίδει την Συντακτική Πράξη 114/1946«Περί της τύχης των κατά τη διάρκειαν της εχθρικής κατοχής πωλήσεων ακινήτων» 30. Η Σ.Π 114/1946 ακυρώνει τις πωλήσεις μικροϊδιοκτησιών που έγιναν στην Κατοχή, υπέρ των πωλητών. Σταματά κάθε πράξη σχετική με τα επί κατοχής πωληθέντα ακίνητα (άδειες οικοδομής, πωλήσεις, μεταβιβάσεις κλπ), μέχρι να ρυθμιστεί το θέμα με ειδικό νόμο τον οποίο θα ψηφίσει η νέα Βουλή που θα προκύψει από τις εκλογές.

- Οι αγοραστές των ακινήτων θεώρησαν την Σ.Π 114/1946 αντισυνταγματική και θέλησαν να την προσβάλλουν δικαστικά διότι έβλαπτε τις συναλλαγές και την προσπάθεια ανοικοδόμησης της χώρας.

- Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής κατέθεσε στις 16 Αυγούστου 1946 το «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής» στο οποίο παρουσιάζονταν πλήρη, αναλυτικά στοιχεία και αποδείξεις για της αγοραπωλησίες της Κατοχής. Επίσης ανατρέπονταν με νομικά επιχειρήματα ένας προς ένας όλοι οι ισχυρισμοί των αγοραστών.

- Ενώ ο εμφύλιος πόλεμος είχε ξεκινήσει, οι αγοραστές συγκρότησαν την Πανελλήνια Ομοσπονδία Αγοραστών Ακινήτων 1941-1944 και ζήτησαν, με την κατάθεση σχεδίου ψηφίσματος, την ακύρωση της Σ.Π 114/1946 ως αντισυνταγματικής.

- Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής απάντησε με την κατάθεση δύο νομικών κειμένων που υπεραμύνονταν των θέσεων της για επιστροφή των ακινήτων στους πωλητές. Αυτά τα κείμενα είναι:

α) «Παρατηρήσεις επί του κατατεθέντος εις την Βουλήν Σχεδίου Ψηφίσματος περί ακυρώσεως της υπ’ αρίθμ. 114/1946 Συντακτικής Πράξεως και της τύχης των επί κατοχής γενομένων αγοραπωλησιών ακινήτων», Αθήνα, Ιούλιος, 1947.

β) «Σχέδιο ψηφίσματος περί της τύχης των επί εχθρικής κατοχής γενομένων πωλήσεων ακινήτων. Μετά εισηγητικής εκθέσεως», Αθήνα, Ιούλιος 1947.

- Με τη λήξη του Εμφυλίου όλοι αντιλαμβάνονται ότι το θέμα έπρεπε να λυθεί. Το πολιτικό πρόβλημα είναι ποιοι θα δικαιώνονταν. Η Κυβέρνηση Αλ. Διομήδη τελικά στις 25 Νοεμβρίου 1949 δημοσίευσε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης τον Αναγκαστικό Νόμο 1323/1949 «Περί των επί κατοχής συναφθεισών αγοραπωλησιών ακινήτων». Ο νόμος αυτός είναι προϊόν της μετεμφυλιακής εποχής.31 Οι νικητές ήθελαν να ξεμπερδεύουν με δυσάρεστα, επικίνδυνα θέματα που γέννησαν ή θα μπορούσαν στο μέλλον να γεννήσουν, κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις. Όπως ξεχάστηκε το ζήτημα των συνεργατών των κατακτητών, με τον ίδιο τρόπο έπρεπε να λυθεί και το πρόβλημα με τον οικονομικό δωσιλογισμό και τις περιουσίες που αρπάχτηκαν κατά την κατοχή. Στα πλαίσια αυτά ο Α.Ν 1323/1949 με σειρά διατάξεων έβαζε εμπόδια στην επιστροφή των ακινήτων στους πωλητές και επέβαλλε το συμβιβασμό μεταξύ των θυτών και των θυμάτων. Συγκεκριμένα:

30. Εφημερίδα της Κυβέρνησης, Αρ. Φύλλου 119, τεύχος 1^ο, 29 Μαρτίου 1946, σελ. 634.

31. Ψύχραιμη, σκληρή και προφητική για το τελικό αποτέλεσμα κριτική ασκείται στο περιοδικό

Ανταίος: Ν.Μ, «Οι αγοραπωλησίες της Κατοχής», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, 5^ος χρόνος, τεύχη 3-4,

1 Φεβρουαρίου 1950,σελ.148-150.

1. Τα μεγάλα, ακριβά ακίνητα εξαιρούνταν από τις ρυθμίσεις του νόμου και έμεναν στα χέρια των αγοραστών. Οι πωλητές δικαιούνταν να ζητήσουν δικαστικά συμπλήρωμα των χρημάτων που πήραν στην κατοχή (Άρθρο 9, παρ.1). Το συμπλήρωμα αυτό είναι το 75% της διαφοράς μεταξύ της κατοχικής τιμής και της τιμής που είχε το ακίνητο, το τελευταίο τρίμηνο πριν τη δημοσίευση του νόμου. Αν αληθεύει η πληροφορία (Περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 3-4, 1-2-50, σελ. 148-150) ότι οι τιμές των ακινήτων το 1950, ήταν κατά 2/3 μικρότερες από τις προπολεμικές τιμές, συμπεραίνουμε ότι με λίγα ακόμα χρήματα μεγάλα και πανάκριβα προπολεμικά ακίνητα (πολυκατοικίες, θέατρα, βιομηχανικά κτίρια, μεγάλοι αμπελώνες, ελαιώνες κλπ) έμεναν στα χέρια των αγοραστών που ήδη είχαν βγάλει αρκετά χρήματα από την εκμετάλλευσή τους.

2. Οι ιδιοκτήτες των μικρών και μεσαίων ακινήτων (αξίας κάτω από 750.000 δρχ, προπολεμικά) μπορούσαν δικαστικά να διεκδικήσουν την ακύρωση της αγοραπωλησίας (Άρθρο 2, παρ. 1,2).

Στην περίπτωση αυτή η διαδικασία ήταν η εξής:

α) Ο πωλητής έπρεπε να αποδείξει στον Πρωτοδίκη ότι δεν είχε και ούτε έχει καμία αξιόλογη περιουσία (Άρθρο 2 , Β).

β) Μετά έπρεπε να επιστρέψει στον αγοραστή τα χρήματα που πήρε στην κατοχή, εντόκως (επιτόκιο 6%) σε 4 δόσεις.

Ο αγοραστής, αν ο πωλητής καθυστερούσε έστω 2 δόσεις, είχε δικαίωμα να ζητήσει την κατοχύρωση του ακινήτου στο όνομά του ( Άρθρο 3, παρ. 4).

Η δεύτερη λύση που έδινε ο νόμος ήταν ο δικαστικός συμβιβασμός (Άρθρο 9, παρ. 1). Ο αγοραστής δίνοντας στον πωλητή το 75% της διαφοράς της τιμής του ακινήτου, έπαιρνε οριστικά τίτλο ιδιοκτησίας και απαλλασσόταν από κάθε απαίτηση του πωλητή. Όπως είπαμε παραπάνω η διαφορά καθοριζόταν με βάση όχι την προπολεμική αξία του ακινήτου αλλά την τιμή που είχε αυτό το τελευταίο τρίμηνο πριν τη δημοσίευση του νόμου (Άρθρο 9, παρ. 1). Επειδή η τιμή των ακινήτων ήταν κατά 2/3 μικρότερη, τα χρήματα που έπαιρνε ο πωλητής ήταν πολύ λίγα. Με τη λύση αυτή ο αγοραστής ξεμπέρδευε μια και καλή και οι εξαθλιωμένοι πωλητές θα έβρισκαν ένα κεφάλαιο, έστω και μικρό, για να ξεκινήσουν ξανά τη ζωή τους. Το τραγικό εδώ είναι ότι ο πωλητής έπρεπε να πληρώσει φόρο (από 5 έως 30%) στο κράτος για τα χρήματα της διαφοράς που θα έπαιρνε (Άρθρο 14, παρ. 1,2,3).

Η τρίτη λύση ήταν ο εξωδικαστικός συμβιβασμός (σε κάποιο συμβολαιογραφικό γραφείο στο οποίο γινόταν τα συμβόλαια και κανονιζόταν η διαφορά). Όσοι προτιμούσαν αυτή τη λύση απαλλάσσονταν από κάθε έξοδο, τέλος και φόρο. Είχαν δικαίωμα όλοι να την επιλέξουν για διάστημα ενός χρόνου από τη δημοσίευση του νόμου και μέχρι να φτάσει η υπόθεση στο ακροατήριο (Άρθρο 17).

Ο νόμος τέλος έδινε διορία 6 μηνών να κατατεθούν στα Πρωτοδικεία της χώρας αιτήσεις ακύρωσης αγοραπωλησιών (Άρθρο 16, 2).

- Από τις 25 Νοεμβρίου 1949 μέχρι 25 Μαΐου 1950, που έληγε η προθεσμία των 6 μηνών την οποία προβλέπει ο Α.Ν 1323 για την κατάθεση αιτήσεις ακύρωση, επικρατούσε χάος. Η Ομοσπονδία Αγοραστών προσπαθούσε με απανωτές προσφυγές να βγάλει αντισυνταγματικό τον Α.Ν 1323. Ουσιαστικά ήθελε να εμποδίσει τις μαζικές προσφυγές των πωλητών στα Πρωτοδικεία. Από την άλλη η Ομοσπονδία Πωλησάντων προσπαθούσε να πείσει τον κόσμο να κάνει προσφυγή. Η σύγχυση μεγάλωνε γιατί κάποια Πρωτοδικεία αποδέχονταν το νόμο και ακύρωναν τις αγοραπωλησίες (Αθηνών, Τριπόλεως, Σάμου, Φλωρίνης). Κάποια Πρωτοδικεία έκριναν τον νόμο αντισυνταγματικό και δεν αποδέχονταν τις αιτήσεις ακύρωσης (Πειραιώς, Κατερίνης).32

32. εφ. Το Βήμα, 25 Φεβρουαρίου 1950, σελ. 3 και εφ. Έθνος, 17 Ιανουαρίου 1950, σελ. 4 .

- Στις 7 Μαρτίου 1950, ο Αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Δημ. Κιουσόπουλος, άσκησε αναίρεση κατά της απόφασης του Πρωτοδικείου Πειραιά και υπέρ του Α. Ν 1323/1949. Την οριστική απόφαση έπρεπε να την πάρει η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου που ορίστηκε να συνεδριάσει στις 20 Απριλίου 1950.33

- Τελικά επειδή υπήρχε προσφυγή αγοραστή ακινήτου ο οποίος ήθελε να κτίσει αλλά λόγω της Σ.Π 114/1946 και του Α.Ν 1323/1946 δεν του δινόταν άδεια οικοδομής, η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου συζήτησε τη συνταγματικότητα των δύο νομοθετημάτων στις 11 Μαΐου 1950. Η συζήτηση δημοσιεύτηκε στον Τύπο.34

- Στις 12/5/50, διέρρευσε στον Τύπο,35 ότι μετά από σφοδρή συζήτηση η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου έκρινε την Σ.Π 114 και τον Α.Ν 1323, συνταγματικό.

- Στις 13 Μαΐου συλλαμβάνονται και προσάγονται σε δίκη, για απειλές και εκφοβισμό, 9 άτομα, «εκπρόσωποι» των Αγοραστών Ακινήτων. Με δύο αμάξια πήγαν έξω από τα σπίτια δύο Αρεοπαγιτών δικαστών (του Προέδρου κι ενός μέλους) και τους απειλούσαν. Η αστυνομία, για λόγους τάξης, απαγόρευσε τη συγκέντρωση που είχε καλέσει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αγοραστών Ακινήτων, στο θέατρο Αργυροπούλου για τις 14/5/50. 36

- Στις 16 Μαΐου 1950 δημοσιεύτηκε στον Τύπο η απόφαση του Αρείου Πάγου που ήταν, με μεγάλη μειοψηφία, υπέρ του Α.Ν 1323 και της Σ.Π 114. Δεν δινόταν η παράταση για την υποβολή αιτήσεων ακυρώσεων αγοραπωλησιών, που είχε ζητήσει η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων. 37. Άρχισε έτσι ένας αγώνας δρόμου για να προλάβουν οι πωλητές να καταθέσουν αγωγές.

- Παρά την απεργία διαρκείας των Δημοσίων Υπαλλήλων (ξεκίνησε στις 20 Μαΐου και έληξε στις 27 Μαΐου 1950), κατεξαίρεση, το Πρωτοδικείο Αθηνών εργάστηκε πυρετωδώς. Μέχρι 21/5/1950 είχαν κατατεθεί 24.000 αιτήσεις. Οι πρώτες θα εκδικάζονταν περίπου τον Απρίλη του 1951. 38

- Τελικά στις 28 και 29 Μαρτίου 1951 δημοσιεύτηκε στον Τύπο 39 η ανακοίνωση του Υπουργού Δικαιοσύνης, κ. Λαγάκου, όπου παρουσιάζονται συγκεντρωτικά στοιχεία για τις αιτήσεις ακύρωσης αγοραπωλησιών που κατέθεσαν οι πωλητές ακινήτων. Από αυτά τα στοιχεία προκύπτουν τα εξής:

Συνολικά στα Πρωτοδικεία της χώρας έγιναν 74.548 αγωγές. Από αυτές μέχρι τις 27 Νοεμβρίου 1950 περίπου 32.000 οδηγήθηκαν σε συμβιβασμό στα αρμόδια συμβολαιογραφεία των 48 Πρωτοδικείων. Από τις υπόλοιπες 32.000 αιτήσεις θα πρέπει να αφαιρεθούν: α) όσες οδηγήθηκαν σε συμβιβασμό το υπόλοιπο διάστημα από 27 Νοεμβρίου 1950 μέχρι Ιούλιο 1951 β) όσες οδηγήθηκαν σε συμβιβασμό στα υπόλοιπα 10 Πρωτοδικεία για τα οποία δεν υπάρχουν στοιχεία και γ) όσες οδηγήθηκαν σε συμβιβασμό σε 26 συμβολαιογραφεία που δεν έδωσαν στοιχεία. Τελικά η συντριπτική πλειοψηφία των αγωγών έληξε με συμβιβασμό και ελάχιστες (πιθανόν κάτω από 10.000) έκλεισαν με επιστροφή των ακινήτων στους πωλητές……

33. εφ. Το Βήμα, 7 Μαρτίου 1950, σελ. 6

34. εφ. Το Βήμα, 11 Μαΐου 1950, σελ. 6

35. εφ. Το Βήμα, 12 Μαΐου 1950, σελ. 4

36. εφ. Το Βήμα, 14 Μαΐου 1950, σελ. 6. Από τις ηλικίες (οι περισσότεροι είναι από 30 έως 40 ετών, άρα στην Κατοχή ήταν πολύ μικροί για να αγοράζουν ακίνητα) και τα επαγγέλματα των δραστών (δηλώνουν σωφέρ, αρτεργάτης, τεχνίτης, τσαγκάρης κ.α) φαίνεται πως πρόκειται μάλλον για άτομα που στρατολογήθηκαν για εκφοβισμό των δικαστών και για να δημιουργήσουν κλίμα μπροστά στην ανακοίνωση της απόφασης του Αρείου Πάγου.

37. εφ. Το Βήμα, 16 Μαΐου 1950, σελ. 6

38.εφ. Το Βήμα, 21 Μαΐου 1950, σελ. 6

39. εφ. Καθημερινή, 29 Μαρτίου 1951, σελ.4 και εφ. ΒΡΑΔΥΝΗ, 28 Μαρτίου 1951, σελ.4

4. Επίλογος

Η Κατοχή ήταν για την Ελλάδα ταυτόχρονα ηρωική, δραματική και μαύρη σελίδα της ιστορίας της. Η μεγάλη πλειοψηφία του λαού, με το όπλο στο χέρι, παρά τα προβλήματα, τις στερήσεις τα βασανιστήρια, τις εκτελέσεις και την καταπίεση των κατακτητών, αντιστάθηκε, πολέμησε και διεκδίκησε να αλλάξει τη μοίρα του.

Οι κατακτητές με τη βοήθεια των δωσίλογων κυβερνήσεων οδήγησαν τη χώρα σε ολοκληρωτική οικονομική κατάρρευση. Η λεηλασία και το πλιάτσικο πάνω στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας, βοήθησαν να δημιουργηθεί και να λειτουργήσει μια οικονομία με κύριο χαρακτηριστικό την μαύρη αγορά και τις υπόγειες διαδικασίες και διαδρομές που την ένωναν με τους κατακτητές.

Η μαύρη αγορά για πολύ μικρό χρονικό διάστημα και όσο υπήρχαν πράγματα να πουληθούν, εξασφάλιζε στους πολίτες τα βασικά είδη διατροφής και τους βοηθούσε να επιβιώνουν. Σύντομα όμως μετατράπηκε σε ελεγχόμενο και οργανωμένο σύστημα αγοραπωλησιών το οποίο με την ανοχή, κάλυψη και συνεργασία πολλές φορές των ντόπιων και ξένων αρχών, έγινε μάστιγα για την ελληνική κοινωνία και περισσότερο για τα μεσαία και κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Αυτός ήταν ο οικονομικός δωσιλογισμός.

Η μαύρη αγορά, η πείνα και ο λιμός οδήγησαν χιλιάδες ανθρώπους στο θάνατο και χιλιάδες άλλους στην οικονομική καταστροφή. Μέσα στην κατοχή ο προπολεμικός πλούτος άλλαξε χέρια και ιδιοκτήτη. Στη διάρκεια της κατοχής, όσοι κατάφεραν να αρπάξουν τις ευκαιρίες, θησαύρισαν και βρέθηκαν μετά την απελευθέρωση με τεράστιο πλούτο στα χέρια.

Με τη λήξη του Πολέμου, παρά τις υποσχέσεις, πολύ λίγα έγιναν για να αποκατασταθεί η αδικία και να αποδοθεί δικαιοσύνη. Το μίσος και η οργή φώλιαζαν στις ψυχές των ανθρώπων. Ακολούθησε ο εμφύλιος πόλεμος που έκανε τα πράγματα ακόμα χειρότερα.

Μετά τον εμφύλιο, οι νικητές ήθελαν περισσότερο να ξεμπερδεύουν με το ζήτημα των κατοχικών αγοραπωλησιών, παρά να αποδώσουν δικαιοσύνη. Ο Α.Ν 1323/1949 προωθούσε το συμβιβασμό μεταξύ θυμάτων και θυτών, έλυνε με νομότυπο τρόπο το πρόβλημα και έβαζε οριστικό τέλος στις διεκδικήσεις των θυμάτων.

Με τις τελευταίες δίκες που έγιναν στα Πρωτοδικεία της χώρας τον Ιούλιο του 1951 έκλεισε και τυπικά μια ολόκληρη περίοδος της ιστορίας της Ελλάδας. Οι πληγές έπρεπε να επουλωθούν. Το σκοτεινό παρελθόν της κατοχής έπρεπε να ξεχαστεί. Η Ελλάδα ξεκινούσε μια νέα προσπάθεια ανάπτυξης, εκβιομηχάνισης και προόδου. Οι «νεόπλουτοι», με την οικονομική ισχύ που απέκτησαν μέσα στις στάχτες της κατοχής, διεκδικούσαν μερίδιο και ρόλο. Στα δικά τους κεφάλαια στηρίχτηκε ένα μέρος της ανάπτυξης της δεκαετίας 1950-1960. Έτσι ή αλλιώς κανείς πια δε νοιαζόταν να ρωτήσει πώς και πού τα βρήκαν……

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ

28 Οκτώβρη 1940: Τελεσίγραφο Ιταλών. Η Ελλάδα μπαίνει στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

6 Απρίλη 1941 : Οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα από τα σύνορα με τη Βουλγαρία.

Το μέτωπο καταρρέει, ταχεία προέλαση Γερμανών. Συνθηκολόγηση,

αποχώρηση Κυβέρνησης-Βασιλιά.

27 Απρίλη 1941: Οι Γερμανοί στην Αθήνα. 30 Απρίλη 1941: Ορκομωσία δωσίλογης

κυβέρνησης Τσολάκογλου. Ξεκινά η τριπλή κατοχή.

Καλοκαίρι 1941: Πλιάτσικο, λεηλασία, αρπαγή πόρων. Μειωμένη σοδειά δημητριακών

κατά 30%, ναυτικός αποκλεισμός.

Νοέμβρης 1941: Η Ελλάδα ξεκινά να πληρώνει έξοδα κατοχής. Πληθωρισμός και πλήρης

νομισματική απορρύθμιση. Η μαύρη αγορά εξαπλώνεται.

Δεκέμβρης 1941: Πείνα, λιμός, αρρώστιες στα μεγάλα αστικά κέντρα και τα νησιά. Την

περίοδο της κατοχής πέθαναν περίπου 300.000 άνθρωποι και 350.000

ακίνητα ξεπουλήθηκαν για λίγες λίρες.

Σεπτέμβρης 1942: Μετά από μυστικές διαπραγματεύσεις ο Ερυθρός Σταυρός αναλαμβάνει

Εφοδιασμό Ελλάδας που λιμοκτονεί. Συνολικά 527.300 τόνοι εφοδίων

μεταφέρονται μέχρι την απελευθέρωση.

2 Δεκέμβρη 1942: Νέα δωσίλογη Κυβέρνηση Κων/ου Λογοθετόπουλου.

7 Απρίλη 1943: Τελευταία δωσίλογη κυβέρνηση Ιωάννη Ράλλη.

18 Οκτώβρη 1944: Απελευθέρωση. Η κυβέρνηση εθνικής ενότητας στην Αθήνα. Υποσχέσεις

για τιμωρία των προδοτών και άρση των αδικιών της κατοχής.

Δεκέμβρης 1944: Παρεμβάσεις των Άγγλων, αντιδράσεις του ΕΑΜ ξεκινούν οι συγκρούσεις

στην Αθήνα.

12 Φλεβάρη 1945: Συμφωνία της Βάρκιζας.

29 Μαρτίου 1946: Συντακτική Πράξη 114/1946 «Περί της τύχης των κατά τη διάρκειαν της

εχθρικής κατοχής πωλήσεων ακινήτων».

31 Μαρτίου 1946: Εκλογές, αποχή ΚΚΕ και φιλοεαμικών οργανώσεων, ξεκινά ο εμφύλιος.

16 Αυγούστου 1946: Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής

καταθέτει στις 16 Αυγούστου 1946 το «Υπόμνημα περί ακυρώσεως των

αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής» στο οποίο παρουσιάζονται πλήρη,

αναλυτικά στοιχεία και αποδείξεις για της αγοραπωλησίες της Κατοχής.

Καλοκαίρι 1947: Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αγοραστών Ακινήτων 1941-1944 ζητά, με

την κατάθεση σχεδίου ψηφίσματος, την ακύρωση της Σ.Π 114/1946 ως

αντισυνταγματικής. Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά

των επί κατοχής απαντά με δύο νομικά κειμένα: α) «Παρατηρήσεις επί του

κατατεθέντος εις την Βουλήν Σχεδίου Ψηφίσματος περί ακυρώσεως της υπ’

αρίθμ. 114/1946 Συντακτικής Πράξεως και της τύχης των επί κατοχής

γενομένων αγοραπωλησιών ακινήτων», Αθήνα, Ιούλιος, 1947 β) «Σχέδιο

ψηφίσματος περί της τύχης των επί εχθρικής κατοχής γενομένων

πωλήσεων ακινήτων. Μετά εισηγητικής εκθέσεως», Αθήνα, Ιούλιος 1947.

30 Αυγούστου 1949: Τερματισμός Εμφυλίου.

25 Νοέμβρη 1949: Η Κυβέρνηση Αλ. Διομήδη ψηφίζει Αναγκαστικό Νόμο 1323/1949 «Περί

των επί κατοχής συναφθεισών αγοραπωλησιών ακινήτων». Ορίζεται

προθεσμία 6 μηνών για την κατάθεση αιτήσεων ακυρώσεως

αγοραπωλησιών. Ξεκινά δικαστικός αγώνας.

16 Μαΐου 1950 : Δημοσιεύεται στον Τύπο η απόφαση της Ολομέλειας Αρείου Πάγου που

αποφασίζει ότι ο Α.Ν 1323 και η Σ.Π 114 είναι σύμφωνα με το Σύνταγμα.

25 Μαΐου 1950 : Τελικά γίνονται 74.548 αιτήσεις ακύρωσης αγοραπωλησιών.

29 Μαΐου 1951: Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανακοινώνει ότι η πλειοψηφία των αγωγών

οδηγείται σε συμβιβασμό.

Ιούλιος 1951: Εκδικάζονται οι τελευταίες αγωγές. Το θέμα των αγοραπωλησιών της κατοχής

κλείνει οριστικά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Α. Αρχεία:

· ΕΛΙΑ – Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο:

- Φάκελος : Πανελλήνια Ομοσπονδία Πωλησάντων τα ακίνητά των επί κατοχής:

«Υπόμνημα περί ακυρώσεως των αγοραπωλησιών ακινήτων επί κατοχής», Αθήνα, Αύγουστος, 1946.

«Σχέδιο ψηφίσματος περί της τύχης των επί εχθρικής κατοχής γενομένων πωλήσεων ακινήτων.

Μετά εισηγητικής εκθέσεως», Αθήνα, Ιούλιος 1947.

«Παρατηρήσεις επί του κατατεθέντος εις την Βουλήν Σχεδίου Ψηφίσματος περί ακυρώσεως της υπ’

αρίθμ. 114/1946 Συντακτικής Πράξεως και της τύχης των επί κατοχής γενομένων αγοραπωλησιών

ακινήτων», Αθήνα, Ιούλιος, 1947.

- Περιοδικό ΑΝΤΑΙΟΣ:

-Ν.Μ, «Οι αγοραπωλησίες της Κατοχής», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, 5^ος χρόνος, τεύχη 3-4,

1 Φεβρουαρίου 1950,σελ.148-150.

-Όμιλος Υγειονομικών, «Η διατροφή του λαού και η ανοικοδόμηση της χώρας», περ.

ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 3^ο, χρόνος Α΄, 24 Ιουνίου 1945, σελ. 80-83.

-Σπηλιόπουλος Γ., «Η διατροφή του λαού», περ. ΑΝΤΑΙΟΣ, τεύχος 1^ο, χρόνος 6ος,

Ιανουάριος 1951, σελ.32-36.

· Αρχείο Εφημερίδων – Βιβλιοθήκη της Βουλής:

- Εφημερίς της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ)

ΦΕΚ 25 Νοεμβρίου 1949: Α.Ν 1323/1949

ΦΕΚ 29 Μαρτίου 1946 : Σ.Π 114/1946

- Αρχείο Εφημερίδων:

«Το Βήμα» «Βραδινή»

Καθημερινή» «Έθνος»

Β. Βιβλία και Άρθρα:

- Μαργαρίτης Γιώργος, «Η αρχή μιας σκληρής εποχής: η Ελλάδα υπό την εξουσία του Άξονα», σελ. 138-139, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα.

- Μαργαρίτης Γιώργος, «Από την ήττα στην εξέγερση», εκδ. Πολίτης, Αθήνα,1993.

- Γληνός Δημήτρης, «Τι είναι και τι θέλει το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο», «εκλεκτές σελίδες», τόμος 4ος, σελ. 147, εκδόσεις στοχαστής, Αθήνα, 1975.

- Σιμόπουλος Κυριάκος, «Η λέηλασία και η καταστροφή των ελληνικών αρχαιοτήτων», Αθήνα, 1993, σελ. 59-67 και 420-432.

- Mazower Mark, «Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της Κατοχής», εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 1994.

- θωμαδάκης Σταύρος, «Μαύρη αγορά, πληθωρισμός και βία στην οικονομία της κατεχόμενης Ελλάδας»,στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα έθνος σε κρίση»,εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2006.

- Βεργόπουλος Κώστας, « Η συγκρότηση της νέας αστικής τάξης, 1944-1952», στο «Η Ελλάδα στη δεκαετία 1940-1950: Ένα έθνος σε κρίση»,εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2006.

- Ετμεκτσόγλου Γαβριέλλα, «Η οικονομία της Ελλάδας κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής», στο Ιστορία του ελληνικού έθνους, τόμος 16^ος, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 2000.

- Μπουρνόβα Ευγενία, «Θάνατοι από πείνα: Η Αθήνα το χειμώνα του 1941-1942», περιοδικό Αρχειοτάξιο, τεύχος 7^ο , Μάιος 2005.

- Μπουρνόβα Ευγενία, «Οικονομικές συμπεριφορές στην Αθήνα της Κατοχής» που έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο : www.alfavita.gr.

- Σκούρας Φ., Α. Χατζηδήμος, Α. Καλούτσης, Γ. Παπαδημητρίου, ¨Η ψυχοπαθολογία της πείνας, του φόβου και του άγχους», Αθήνα, 1947.

- Λούκος Χρ., « Η πείνα στην Κατοχή», στο Ιστορία της Ελλάδας του 20^ου αιώνα, τομ. Γ2, Αθήνα, εκδ. Βιβλιόραμα, 2007.

- Φακιολάς Ροσέτος, «Οικονομικές εξελίξεις στις δεκαετίες ’30 και ‘40» στο Η Ελλάδα ’36-’49: Από τη Δικτατορία στον Εμφύλιο, Τομές και συνέχειες, Επιμ. Χάγκεν Φλάισερ, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα, 2003.

- Λυμπεράτος Μιχάλης, «Στα πρόθυρα του Εμφυλίου Πολέμου», Αθήνα, 2005.

- Φλάισερ Χάγκεν, «Στέμμα και σβάστικα», τομ. 1-2, εκδ. Παπαζήσης, Αθήνα, 1988.

- Δορδανάς Στράτος, «Η γερμανική πολιτική στην Ελλάδα την περίοδο της Κατοχής 1941-1944, σελ. 254-307, στο Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 16, εκδόσεις ΔΟΜΗ, Αθήνα.

- Χατζηπατέρας Κ., Φαφαλιού, Δραγώνα Μ., «Μαρτυρίες 41-44: Η Αθήνα της Κατοχής», τομ. Α΄, Εκδ. Κέδρος, 2002.

- Κωστόπουλος Τάσος, «Η αυτολογοκριμένη μνήμη, τα τάγματα ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη», Εκδ. Φιλίστωρ, Αθήνα, 2005.

ΠατροΚοσμικά