Η ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ

ΜΟΝΑΔΑΣ 

Δρ Αθηνά Μιχαηλίδου – Ευριπίδου 

Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου

Η ενίσχυση και η σταδιακή αυτονόμηση της σχολικής μονάδας είναι έντονο στοιχείο που χαρακτηρίζει τα περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα στην Ευρώπη. Ιδιαίτερα στις σκανδιναβικές χώρες, η σχολική μονάδα έχει την πρωτοβουλία του καταρτισμού του ετήσιου προγραμματισμού της και του δικού της μοναδικού και αυθεντικού σχεδίου δράσης, μέσα στα πλαίσια βέβαια του περιγράμματος στόχων που δίνει ο ‘κεντρικός’ εκπαιδευτικός φορέας. Το πρόγραμμα και σχέδιο δράσης του κάθε σχολείου, δημιουργείται συλλογικά από όλους τους συμμετέχοντες στο εκπαιδευτικό έργο που συντελείται στη μονάδα (μαθητές εκπαιδευτικούς και γονείς), κοινοποιείται έγκαιρα σε όλους και αποτελεί το «όραμα» και τη βασική επιδίωξη όλων για βελτίωση και πρόοδο.

Είναι γεγονός ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει συγκεντρωτικό χαρακτήρα. Πρακτικό παράδειγμα αυτού του συγκεντρωτισμού, αποτελεί και η αντιμετώπιση των σχολείων μας ως πανομοιότυπων μονάδων με τα ίδια χαρακτηριστικά, η οποία αντιμετώπιση αγνοεί συχνά τις ιδιαιτερότητες που έχει και την κουλτούρα που αναπτύσσει το κάθε σχολείο. Οι εισδοχές στην κάθε σχολική μονάδα, οι ζωντανοί πληθυσμοί που την αποτελούν, ο χώρος και ο χρόνος στους οποίους συντελείται το εκπαιδευτικό έργοκαιπολλές άλλεςπαράμετροι, αποτελούν διαφοροποιητικά στοιχεία στην ύπαρξη της κάθε σχολικής μονάδας, αλλά κυρίως στο έργο που υτή παράγει. Στο επίπεδο της τάξης, η αλλαγή και η χρήση διαφοροποιημένης πρακτικής τόσο κατά τη διδασκαλία, όσο και κατά την αντιμετώπιση του κάθε μαθητή ως ξεχωριστής οντότητας, απαιτεί δραστικές δομικές αλλαγές σε σημαντικές πτυχές της εκπαίδευσής μας, όπως η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, η αξιολόγηση του μαθητή, η διαμόρφωση του σχολικού χώρου και πολλές άλλες. Κυρίως όμως, απαιτείται η αλλαγή νοοτροπίας σε όλα τα φάσματα του συστήματος.

Μια πρακτική που θα βοηθούσε στην αποκέντρωση, θα σεβόταν τη διαφορετικότητα και θα έφερνε αέρα ανανέωσης και αναθεώρησης αξιών στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, είναι η αυτονόμηση της σχολικής μονάδας σε θέματα αξιολόγησης του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου.

Έχει πια ωριμάσει ο καιρός για λήψη απόφασης στο σχολείο. Ο/η διευθυντής/ντρια μαζί με το προσωπικό, τους μαθητές και τους γονείς τους, όλοι δηλαδή όσοι έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν τι γίνεται στη σχολική μονάδα, μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι κριτές του δικού τους έργου. Η οποιασδήποτε μορφής εξωτερική αξιολόγηση του έργου του σχολείου ή/και του έργου του εκπαιδευτικού, θα πρέπει να αντικρίζεται ως ενίσχυση του έργου που επιτελείται στο σχολείο και να επιβεβαιώνει την αξιολόγηση που διενεργεί για το δικό της έργο η ίδια η σχολική μονάδα.

Στη μικροκοινωνία της εκπαίδευσής μας, έχει ταυτιστεί, δυστυχώς, η αξιολόγηση με τη βαθμολογία και τον εντοπισμό των μειονεκτημάτων – προβλημάτων μιας μονάδας. Επίσης, πολύ συχνά, η αξιολόγηση της σχολικής μονάδας γίνεται για σκοπούς αξιολόγησης του διευθυντή της και όχι για σκοπούς βελτίωσης του όλου εκπαιδευτικού έργου, το οποίο συντελείται από κοινού από τους συνεργαζόμενους φορείς (μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς, διευθυντική ομάδα). Σκοπός της αξιολόγησης θα μπορούσε να είναι ακριβώς ο αντίθετος: ο εντοπισμός των δυνατών μας σημείων, ο έπαινος και η ενίσχυση της θετικής πλευράς, αλλά ταυτόχρονα και η παραδοχή των περιορισμών και των προβληματικών στοιχείων εκείνων που εμποδίζουν την ανάπτυξη του σχολείου ως συνόλου. Άν σκοπός της αξιολόγησης είναι η βελτίωση και η ανάπτυξη της σχολικής μονάδας σε ένα πνεύμα συνεργασίας, αμοιβαίου σεβασμού και προαγωγής της δημιουργικότητας από μέρους όλων των ενδιαφερομένων, τότε η εξωτερική, τυπική και τελική αξιολόγηση από μόνη της δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το σκοπό αυτό. Αντίθετα, η συνεχής, εσωτερική και «εκ των ένδον» αυτοαξιολόγηση προάγει τη συνεχή βελτίωση, αλλά κυρίως αναπτύσσει πνεύμα ευθύνης και καθιστά υπόλογους και υπεύθυνους για τις πράξεις τους, όλους τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία της αξιολόγησης.

Ο ρόλος τόσο του εκπαιδευτικού όσο και του μαθητή μέσα στη σχολική μονάδα, περιορίζεται σήμερα στον εκτελεστικό. Ο ρόλος της διευθυντικής ομάδας παραμένει στην εκτέλεση οδηγιών και σπάνια στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών και τη δημιουργία. Ο ρόλος των γονέων είναι περιθωριοποιημένος στην παρακολούθηση και μόνο της εκπαιδευτικής πράξης. Με την ανάπτυξη μηχανισμού αυτοαξιολόγησης ο ρόλος αυτός θα μπορούσε να αναβαθμιστεί σε ρόλο δημιουργικό, ρόλο που απαιτεί διερεύνηση και κριτική σκέψη, ρόλους στους οποίους, θεωρητικά τουλάχιστον, το εκπαιδευτικό μας σύστημα στοχεύει. Θα μπορούσε, δηλαδή, εκπαιδευτικός και μαθητής να παράγουν έργο με πλήρη συνειδητοποίηση των αποφάσεών τους και να μην είναι απλά αναδημιουργοί ή εκτελεστές του έργου άλλων.

Για να καταστεί δυνατή η δημιουργία και ανάπτυξη του μηχανισμού αυτοαξιολόγησης στη σχολική μονάδα επιβάλλεται η οριοθέτηση των γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων που επιδιώκει το σχολείο για το μαθητή. Επίσης, επιβάλλεται η έγκαιρη κατάθεση του προγράμματος δράσης του σχολείου για όλη τη χρονιά και όλες τις πτυχές του έργου της σχολικής μονάδας, προς ενημέρωση όλων των ενδιαφερομένων. Το πρόγραμμα του σχολείου πρέπει να πηγάζει από τη συλλογική προσπάθεια όλων αλλά να αποτελεί και πηγή ευθύνης για όλους. 

Είναι υποχρέωσή μας να ξεκαθαρίσουμε «το ζητούμενο» το οποίο πρέπει όχι μόνο να γίνει γνωστό σε όλους τους ενδιαφερόμενους – εμπλεκόμενους, αλλά και να είναι από την αρχή δομημένο με τη συναίνεση όλων. Η προσπάθεια για καθορισμό επιπέδων στο εκπαιδευτικό μας σύστημα θα μπορέσει ίσως να βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση, άν τροχοδρομηθεί από την αρχή σωστά και με βάση την συναινετική προσπάθεια όλων. Ένα κοινά αποδεκτό και ευέλικτο πλαίσιο σκοπών και στόχων – δεικτών απόδοσης (performance indicators) στο σχολείο θα αποτελέσει τη βάση στην οποία θα στηριχθεί η προσπάθεια αυτοβελτίωσης, αυτοαξιολόγησης και ανάπτυξης «εκ των έσω».

Τα κριτήρια της αξιολόγησης θα πρέπει να είναι ξεκάθαρα και δοσμένα σε όλους από την αρχή. Σκοπός είναι να πετύχουμε το μέγιστο των στόχων που τίθενται μέσα από την προσπάθεια στη σχολική μονάδα και όχι να ανακαλύψουμε απλά ποιος εργάζεται και ποιος όχι (που και σε αυτή την περίπτωση η απόδοση ευθυνών απουσιάζει). Θεωρείται βέβαιη η συναντίληψη όλων των εμπλεκομένων, καθώς και η κοινή προσδοκία και όραμα για μια ποιοτική εκπαίδευση.

Η αυτοαξιολόγηση θα αποτελέσει δείγμα αξιόπιστο και έγκυρο του «εκπαιδευτικού γίγνεσθαι» μέσα στο σχολείο. Θα είναι μια φωτογράφηση της όλης προσπάθειας, πλούσια σε δεδομένα ποσοτικά και ποιοτικά και δοσμένη προς τα έξω από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και μαθητές, καθώς και από τη διοίκηση του σχολείου αλλά και τους γονείς. Η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας είναι μια διαδικασία μάθησης για όλους τους εμπλεκόμενους αλλά και μια δημιουργική εμπειρία, αφού μέσα από αυτήν δίνεται σε όλους η ευκαιρία να γνωρίσουν τις δυνατότητές τους, να υπερβούν τις αδυναμίες τους, αλλά και να αντιληφθούν καλύτερα το δικό τους ρόλο στη μονάδα.

Η αυτοαξιολόγηση θα πρέπει να επιτρέπει σε όλους τους εμπλεκόμενους την έκφραση άποψης για την ποιότητα της εκπαίδευσης στο σχολείο και να τεκμηριώνει συστηματικά και επιστημονικά τα οποιαδήποτε αποτελέσματα για το έργο που επιτελείται. Ο μαθητής, έχοντας ξεκάθαρους στόχους από την αρχή, αναγνωρίζει την αξία της προσπάθειας και αναπτύσσει κίνητρα αλλά και μηχανισμούς που οδηγούν στην αξιοποίηση των ικανοτήτων του. Ο εκπαιδευτικός, γνωριζοντας τι αναμένεται από αυτόν, είναι σε θέση να τεκμηριώσει την εργασία του ποικιλοτρόπως (π.χ. φάκελος εργασίας, αποτελέσματα δοκιμίων, τήρηση ημερολογίου). Η διοίκηση του σχολείου παίρνει άμεση ανατροφοδότηση για την εργασία που επιτελείται, αλλά έχει ταυτόχρονα και την άμεση ευθύνη της στήριξης και ανατροφοδότησης για σκοπούς βελτίωσης του έργου που επιτελείται. Ο εξωτερικός κριτής (σύμβουλος, επιθεωρητής ή και γονιός) θα αντικρίσει την εργασία και το έργο του σχολείου μέσα από την προοπτική της προσπάθειας για αυτοβελτίωση και θα αντιληφθεί αμέσως τα θετικά που περιλαμβάνει η όλη προσπάθεια.

Το σύστημα αυτοαξιολόγησης της σχολικής μονάδας είναι μια ανάγκη για την εκπαίδευσή μας. Επιτρέπει στους συμμετέχοντες να αναπτύξουν κίνητρα και ικανότητες τέτοιες που θα προβάλουν τον καλύτερό τους εαυτό, να βιώσουν το αίσθημα του «ανήκειν» στη σχολική μονάδα. Η αυτοαξιολόγηση είναι μια διαδικασία που ξεπερνά την αξιολόγηση «χάριν της αξιολόγησης», αφού γίνεται μέσα σε περιβάλλον αλληλοσεβασμού και διαφάνειας, με ορατούς στόχους και ουσιαστικά κίνητρα.