Φιλό και Μαρίνα
Περίληψη
Σε ένα προάστιο του Παρισιού ένας σπουδαίος Έλληνας γλύπτης , ο Φιλό , παντρεμένος με την Μαρίνα , δουλεύει , αφοσιωμένος στην τέχνη του , τα τελευταία πενήντα χρόνια .
Ένα απροσδόκητο γεγονός θα αλλάξει τα πράγματα και μόνο ο έρωτας θα δώσει λύσεις και ένα καινούργιο νόημα στη ζωή τους .
Η σκηνοθέτης Καλλιόπη Λεγάκη έγραψε το παρακάτω σημείωμα για ένα μεγάλο γλύπτη. Ένα γλύπτη όχι του μαρμάρου αλλά του ανοξείδωτου ατσαλιού. Ναι, αυτού του μετάλλου που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σαν πρώτη ύλη στα εργοστάσια και που στα χέρια του Τλούπα παίρνοντας νέα σάρκα και οστά κόσμησε πλατείες, πάρκα και κεντρικά σημεία πόλεων της Γαλλίας.
Ένα απροσδόκητο γεγονός θα αλλάξει τα πράγματα και μόνο ο έρωτας θα δώσει λύσεις και ένα καινούργιο νόημα στη ζωή τους .
Η σκηνοθέτης Καλλιόπη Λεγάκη έγραψε το παρακάτω σημείωμα για ένα μεγάλο γλύπτη. Ένα γλύπτη όχι του μαρμάρου αλλά του ανοξείδωτου ατσαλιού. Ναι, αυτού του μετάλλου που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σαν πρώτη ύλη στα εργοστάσια και που στα χέρια του Τλούπα παίρνοντας νέα σάρκα και οστά κόσμησε πλατείες, πάρκα και κεντρικά σημεία πόλεων της Γαλλίας.
ΕΝΑ ΜΙΚΡΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΜΕΓΑΛΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ
Στο τέλος Σεπτέμβριου του 2006 βρέθηκα για κάποια γυρίσματα στο Βόλο . Ο καιρός ήταν ακόμα καλός και ο κόσμος τα απογεύματα έκανε περιπάτους στην παραλία . Έβλεπα τα παιδιά να διασκεδάζουν παίζοντας με τα βότσαλα και κάποια να σκαρφαλώνουν στα μεγάλα γλυπτά δέντρα που ο δήμαρχος είχε τοποθετήσει στον παραλιακό δρόμο .
Ο ίδιος μου είπε ότι ήταν δέντρα από χαλίκια , τσιμέντο , άμμο και λωρίδες χάλυβα , που είχε κατασκευάσει , στη δεκαετία του ΄80 , ένας γλύπτης από την Λάρισα , ο Φιλόλαος , που τα τελευταία πενήντα χρόνια ζούσε σε ένα προάστιο του Παρισιού .
Αποφάσισα να ακολουθήσω την διαδρομή του και στο τέλος Οκτωβρίου βρέθηκα στο Saint Remy des Sevres , πενήντα χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι , στο σπίτι του Φιλόλαου Τλούπα και της γυναίκας του , της Μαρίνας.
Ο ίδιος μου είπε ότι ήταν δέντρα από χαλίκια , τσιμέντο , άμμο και λωρίδες χάλυβα , που είχε κατασκευάσει , στη δεκαετία του ΄80 , ένας γλύπτης από την Λάρισα , ο Φιλόλαος , που τα τελευταία πενήντα χρόνια ζούσε σε ένα προάστιο του Παρισιού .
Αποφάσισα να ακολουθήσω την διαδρομή του και στο τέλος Οκτωβρίου βρέθηκα στο Saint Remy des Sevres , πενήντα χιλιόμετρα έξω από το Παρίσι , στο σπίτι του Φιλόλαου Τλούπα και της γυναίκας του , της Μαρίνας.
Ως την στιγμή της συνάντησης μας , αυτά που γνώριζα για τον Φιλόλαο και την δουλειά του ήταν σκόρπια στοιχεία από ελάχιστες δημοσιεύσεις και συνεντεύξεις σε ελληνικά περιοδικά και εφημερίδες , όπου ο ίδιος με ενθουσιασμό αναφέρεται στη γλυπτική και στην ανάγκη σύνδεσης της με την καθημερινότητα μας , στη λειτουργικότητα της γλυπτικής στους δημόσιους χώρους , όπου τα έργα μπορούν να αναπνέουν ελεύθερα , μακριά από τις κλειστές αίθουσες των μουσείων , τονίζοντας ότι για αυτόν η γλυπτική δεν είναι παρά ένα παιχνίδι , που διασκεδάζει τόσο τον δημιουργό όσο και τον θεατή.
Και βέβαια είχα μελετήσει το θαυμάσιο λεύκωμα , που έχει επιμεληθεί η τεχνοκριτικός Μαρία Κοτζαμάνη , ένα λεύκωμα όπου πέρα από τα έργα του γλύπτη , που κοσμούν πλατείες , σχολεία και δημόσιους χώρους στη Γαλλία , ξεχώρισα την συγκινητική εξομολόγηση του Jacque Laccariere για την γνωριμία του με τον Φιλόλαο , που τον αποκαλεί « αυτόχθονα χωρικό της Θεσσαλίας , άνθρωπο με μύτη και βλέμμα γερακιού , έναν δημιουργό της γης , που αγαπάει όσο κανένας άλλος τα υλικά της , το χώμα , το νερό , το ξύλο , τα βότσαλα και με μια μαγική δύναμη μπορεί και τα μετατρέπει σε υλικά της τέχνης του » .
Και βέβαια είχα μελετήσει το θαυμάσιο λεύκωμα , που έχει επιμεληθεί η τεχνοκριτικός Μαρία Κοτζαμάνη , ένα λεύκωμα όπου πέρα από τα έργα του γλύπτη , που κοσμούν πλατείες , σχολεία και δημόσιους χώρους στη Γαλλία , ξεχώρισα την συγκινητική εξομολόγηση του Jacque Laccariere για την γνωριμία του με τον Φιλόλαο , που τον αποκαλεί « αυτόχθονα χωρικό της Θεσσαλίας , άνθρωπο με μύτη και βλέμμα γερακιού , έναν δημιουργό της γης , που αγαπάει όσο κανένας άλλος τα υλικά της , το χώμα , το νερό , το ξύλο , τα βότσαλα και με μια μαγική δύναμη μπορεί και τα μετατρέπει σε υλικά της τέχνης του » .
Η συνάντηση μαζί του ήταν από τις σημαντικότερες συναντήσεις της ζωής μου . Και αυτό γιατί είδα έναν μεγάλο δημιουργό, που ακόμα και το σπίτι του το έχει κατασκευάσει ο ίδιος με υλικά της τέχνης του, ξύλο, μάρμαρο, τσιμέντο και μόλυβδο, έχοντας διακοσμήσει κάθε γωνιά με έργα του, γλυπτά και πίνακες .
Έναν δημιουργό όμως βυθισμένο , μετά από ένα ατύχημα , πριν από πέντε χρόνια , στη σιωπή του, καθώς δεν μπορεί να δουλέψει , έχοντας συντροφιά την γυναίκα του , την Μαρίνα.
Έναν δημιουργό όμως βυθισμένο , μετά από ένα ατύχημα , πριν από πέντε χρόνια , στη σιωπή του, καθώς δεν μπορεί να δουλέψει , έχοντας συντροφιά την γυναίκα του , την Μαρίνα.
Μια φυσιογνωμία ευγενέστατη και γλυκύτατη , μοναδική παρηγοριά , σημαντικό στήριγμα , αφοσιωμένη σύντροφος για τον Φιλόλαο σε αυτά τα δύσκολα χρόνια της απραξίας , που διαδέχτηκαν τα χρόνια της δημιουργίας , της επιτυχίας και της καλλιτεχνικής δόξας .
Μικρά γλυπτά από ξύλο , μόλυβδο και μέταλλο που παριστάνουν μικρές κυρίες, ζώα και παιχνίδια , πίνακες που αποτυπώνουν τοπία της φαντασίας του δημιουργού τους , κατασκευασμένοι κυρίως με κομμάτια ξύλου και βότσαλα της θάλασσας , αλλά και φρουτιέρες, μπουκάλια , μαχαιροπήρουνα , καρέκλες , τραπέζια , καναπέδες , κατασκευασμένοι από διάφορα υλικά της τέχνης του , κοσμούν τους χώρους του σπιτιού εξυπηρετώντας παράλληλα τις καθημερινές ανάγκες και δηλώνοντας την μεγάλη του αγάπη του δημιουργού τους στην γλυπτική και την βαθιά του πίστη , ότι η τέχνη δεν μπορεί παρά να περνάει μέσα από την ζωή και να παρεμβαίνει στην καθημερινότητα μας.
Ανηφορίζοντας ένα στενό μονοπάτι ανάμεσα σε κερασιές , καρυδιές και δαμασκηνιές , κοντά στο σπίτι ,συναντήσαμε το εργαστήρι του Φιλόλαου που επίσης έχει σχεδιάσει και κατασκευάσει ο ίδιος σε μια τοποθεσία με εξαιρετική θέα στην εξοχή .
Πάγκοι με εργαλεία της δουλειά του , σχέδια , μακέτες , γλυπτά από διάφορα υλικά , κεφαλές από μέταλλο γνωστών αρχιτεκτόνων που συνεργάστηκε στενά μαζί τους , πίνακες , το τεράστιο άγαλμα από σίδηρο του αγωνιστή της Επανάστασης , του Γιωργάκη Ολύμπιου , μια μεγαλειώδης μορφή που ο ίδιος θαύμαζε από τα χρόνια της μαθητείας του στο ξυλουργείο του πατέρα του , στη Λάρισα και ένας μεγάλος χαρταετός από αυτούς , που από μικρό παιδί έφτιαχνε ο Φιλόλαος, δημιουργούν το σκηνικό του εργαστηρίου , όπου ο καλλιτέχνης εργάστηκε ακούραστα για πενήντα χρόνια .
Τα γυρίσματα μας συνεχίστηκαν σε διάφορες πόλεις της Γαλλίας όπου η κάμερα μας συνάντησε το μεγαλύτερο και εντυπωσιακότερο γλυπτό του Φιλόλαου , το Υδραγωγείο , που στήθηκε στην περιοχή της Valence , στην πόλη Defense ο φακός κατέγραψε το εντυπωσιακό γλυπτό από ανοξείδωτο ατσάλι , με τις χαρακτηριστικές γραμμές , που ο ίδιος του έδωσε το όνομα « Μηχανικό πουλί » , σε διάφορες περιοχές αποτύπωσε σιντριβάνια σε πρωτότυπες φόρμες , μεγάλες γλυπτές φρουτιέρες , δέντρα , φυτά , λουλούδια , που άλλα έχουν κατασκευαστεί από μέταλλο και άλλα από επεξεργασμένο τσιμέντο και που φανερώνουν τις επιδράσεις του από τον κονστρουκτιβισμό , τον κυβισμό , την γεωμετρική αφαίρεση , καταφέρνοντας να συγκεράσει όλες αυτές τις επιδράσεις με φόρμες παραδοσιακές , έτσι που τελικά να διαμορφώσει ένα δικό του τελείως προσωπικό ύφος στη γλυπτική .
Στο Saint Quentin en Yvelines , κοντά στο Παρίσι , ο Φιλόλαος διαμόρφωσε ένα πάρκο με δικά του γλυπτά , τις γκογκότες , φανταστικά ζώα που κατασκεύασε από επεξεργασμένο τσιμέντο και που τα παιδιά μπορούν να σκαρφαλώνουν πάνω τους και να παίζουν μαζί τους .
« Ο κήπος με τις γκογκότες » όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε το πάρκο αυτό αποτελεί με την σειρά του μια μοναδική σύλληψη και δημιουργία , που με τον τρόπο της βγάζει την γλυπτική από τα όρια της σοβαρότητας και την περνάει στα μονοπάτια του χιουμοριστικού , του παιχνιδιάρικου και του φανταστικού .
« Ο κήπος με τις γκογκότες » όπως χαρακτηριστικά ονομάστηκε το πάρκο αυτό αποτελεί με την σειρά του μια μοναδική σύλληψη και δημιουργία , που με τον τρόπο της βγάζει την γλυπτική από τα όρια της σοβαρότητας και την περνάει στα μονοπάτια του χιουμοριστικού , του παιχνιδιάρικου και του φανταστικού .
Στο Πήλιο , στον Άγιο Δημήτριο , σε ένα έξοχο σπίτι που κάποτε ήταν μπακάλικο και που διαμόρφωσε ο Φιλόλαος διατηρώντας την παραδοσιακή του φυσιογνωμία , θα συναντήσουμε τον καλλιτέχνη τα καλοκαίρια , γιατί - όπως ο ίδιος μας εξομολογείται - είναι ένα μεταναστευτικό πουλί , που όταν ανθίζουν οι καστανιές και τα κρινάκια του αγρού νοιώθει έντονα την ανάγκη να κατηφορίσει προς το νότο για να γευτεί την αρμύρα της θάλασσας και τις μυρωδιές του Αιγαίου .
Άλλωστε τόσο στους διάφορους χώρους του σπιτιού όσο και στο μικρό εργαστήρι, που έχει φτιάξει με θέα στο πέλαγος , μπορούμε να ανακαλύψουμε μικρά γλυπτά και πίνακες κατασκευασμένους με τα γνωστά υλικά της τέχνης του αλλά και με ξυλάκια, βότσαλα , ρίζες και φλοιούς δέντρων που μάζεψε ο ίδιος από την παραλία – υλικά άχρηστα για τους άλλους - που όμως στα μαγικά χέρια του Φιλόλαου μεταμορφώνονται σε πραγματικά έργα τέχνης.
Οι μέρες κοντά στον Φιλόλαο ήταν για μένα μάθημα ζωής . Ο ίδιος μαζί μου έλυσε την σιωπή του και με λέξεις σπασμένες από την αρρώστια , ακρωτηριασμένες και τραυματισμένες , κατάφερε να με ταξιδέψει στη Λάρισα των παιδικών του χρόνων , στο Παρίσι των σπουδών του , στη δεκαετία του ΄50 , στη γνωριμία του με την Μαρίνα , σε περιστατικά και γεγονότα που σημάδεψαν την καλλιτεχνική του πορεία .
Κάθε φορά που μου μιλούσε έβλεπα στα γέρικα μάτια του την ίδια λάμψη , που στα χρόνια της νιότης του διέκρινε ο Jacque Laccariere - όταν έγραφε ότι ο Φιλόλαος έχει το βλέμμα του γερακιού - το ίδιο πάθος για την ζωή , για την γλυπτική , για τον έρωτα , για όλα τα μικρά και ασήμαντα που , αν τα ανακαλύψουμε , δίνουν άλλη ουσία και νόημα στην καθημερινότητα μας. Πάνω από όλα όμως ο Φιλόλαος και η Μαρίνα , παρακολουθώντας την σχέση τους , με δίδαξαν την δύναμη της αγάπης , την αλήθεια του έρωτα και της τέχνης , το μεγαλείο της πίστης , την ανιδιοτέλεια της αφοσίωσης και τέλος – θα τολμούσα να έλεγα - ένα βαθύτερο νόημα ζωής , που δεν ξέρω αν θα είχα καταφέρει μόνη μου να το ανακαλύψω .
Σε ένα διάστημα δύο χρόνων περίπου η κάμερα μου κατέγραψε στιγμές από την ζωή τους , κομμάτια της καθημερινότητας τους , αποσπάσματα από ένα συμφωνικό έργο που , τόσα χρόνια τώρα , γράφουν οι ίδιοι στις παρτιτούρες της ζωής και της τέχνης και που δεν χρειάζεται παρά να αφουγκραστείς για να νοιώσεις την μαγική τους δύναμη .
Σε αυτό το τόσο γοητευτικό ταξίδι με τον Φιλόλαο στην μνήμη , στον χρόνο και στην δημιουργία , οι παλιές οικογενειακές ταινίες σε Super 8mm , από την δεκαετία του ΄60 , που ανακάλυψε πρόσφατα η κόρη του , η Ιζαμπέλλα , παρατημένες σε ένα ντουλάπι στο πατρικό της Λάρισας και που συγκινημένη μου τις έστειλε αμέσως , αποτελούν πραγματικό ντοκουμέντο για την ταινία .
Και αυτό γιατί μπροστά από τα μάτια του θεατή περνούν πλάνα με έντονη την φθορά του χρόνου , πλάνα που τράβηξε ο Φιλόλαος και ο αγαπημένος του αδερφός , ο διάσημος φωτογράφος Τάκης Τλούπας , και που αποτυπώνουν μοναδικές στιγμές από την ζωή , αποκαλύπτοντας την τρυφερότητα , την ευαισθησία και την δημιουργικότητα του ανθρώπου , που κατάφερε ακόμα και στα πιο ψυχρά υλικά της τέχνης του , όπως το ατσάλι και το τσιμέντο , να μεταγγίσει την θερμότητα της καρδιάς του .
Στο ντοκιμαντέρ που σκηνοθέτησα έδωσα τον τίτλο « Φιλό και Μαρίνα » γιατί η μεταξύ τους σχέση χάραξε βαθιά την ταινία και την έφερε σε δρόμους που , όταν ξεκίνησα τα γυρίσματα , δεν είχα φανταστεί .
Ακόμα και τώρα που γράφω αυτό το σημείωμα πιστεύω ότι οι εικόνες έχουν την δική τους γλώσσα και μόνο με αυτές μπορώ να μιλήσω για αυτούς τους ανθρώπους . Για άλλη μια φορά οι λέξεις , μπροστά στον πλούτο των συναισθημάτων που αναδύονται από τις εικόνες , αποδεικνύονται πάμφτωχες.
Καλλιόπη Λεγάκη